Artur Czesak
Przedmowa
Widoczny na okładce szóstego tomu naszego pisma startujący samolot nie tylko nawiązuje do rozpoczętej w 2022 roku współpracy Biblioteki Kraków z Centrum Edukacji Lotniczej (CEL) portu lotniczego Kraków-Balice i programu „Odlotowa Biblioteka”, ale ilustruje również tezę o nowym starcie, i to w kilku znaczeniach i wymiarach.
Po pierwsze jest to wyruszenie na nowy szlak. Plany i rozumienie roli Biblioteki Kraków po pięciu latach krzepnięcia w nowych strukturach i wobec gwałtownie zmieniającego się otoczenia bibliotek, czyli świata, przedstawia nowa dyrektor, dr Agnieszka Staniszewska-Mól, w rozmowie z nowym redaktorem „Rocznika Biblioteki Kraków”. Następne teksty działu Biblioteki, księgozbiory, ludzie ukazują doświadczenia Krakowa (piórem Izabeli Ronkiewicz-Brągiel), Łodzi (Halina Bernat) i Wrocławia (Anna Janus), gdzie rozproszone biblioteki publiczne połączone zostały w jedną strukturę. Pozwoliło to na racjonalizację wielu działań, ale także – i to jest chyba niespodzianka – dało szansę na zindywidualizowanie i specjalizację niektórych placówek. Ponadto pamiętamy o jubileuszu 100-lecia Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej, a prof. Mieczysław Rokosz prezentuje skarby 200-letniego księgozbioru młodego Muzeum Kościuszkowskiego. Piszący zaś te słowa we współpracy z wartymi zapytania osobami ośmielił się opisać twórczą drogę Redaktora Seniora „Rocznika” – Janusza M. Palucha.
Następny dział zapoznaje czytelników z dorobkiem IV Międzynarodowej Konferencji Biblioteki Kraków, która odbyła się w dniach 26 i 27 września 2022 roku. To uporządkowane zapisy inspirującej wymiany doświadczeń z wielu instytucji, realizujących fantastyczne, lecz wcale nie utopijne idee funkcjonowania bibliotek w popandemicznym świecie. Ogólnym spojrzeniem podzielił się dyrektor Biblioteki Narodowej dr Tomasz Makowski. Wspaniałymi wnętrzami, opisem działalności i planów olśniewają przedstawiciele bibliotek publicznych w Grodzisku Mazowieckim, Lublinie, Łodzi, Wrocławiu, Budapeszcie i Londynie. Pokazano nowe funkcje, sposoby adaptowania przestrzeni, kontaktowania się i spotykania z czytelnikami, klientami, odbiorcami kultury, z których coraz więcej to mieszkańcy przestrzeni wirtualnych, przybysze do „galaktyki Gutenberga”. Pomocne bywają nowinki techniczne, przybliżające korzystanie z bibliotek do doświadczeń z innych dziedzin życia, a więc z automatyzacją wielu procesów, cyfryzacją danych i płatności, wygodą odbioru publikacji w książkomatach. Warto zapoznać się z promocją czytelnictwa na festiwalach i z podziwem popatrzeć, jak stereotypowe oazy spokoju, którymi wciąż wydają się biblioteki (i ich pracownicy), potrafią budzić entuzjazm podczas spotkań w wielu miejscach głośnych i ogólnie nieoczywistych.
Dział poświęcony literaturze umieszczamy w kontekście Roku Romantyzmu Polskiego, ustanowionego w 200-lecie wydania Ballad i romansów Adama Mickiewicza. Przemysław Rey z Muzeum Hymnu Polskiego w Będominie opisuje drogę oświeceniowego podróżnika mimo woli – Józefa Wybickiego, który od konstatującego klęskę „nie masz też Polski”, wypowiadanego przez bohatera Kuligu, jako jeden z pierwszych „tyrtejczyków” (określenie Bohdana Urbankowskiego) doprowadził rodaków do nowych nadziei i przełamania defetystycznych kalkulacji frazą „jeszcze Polska nie umarła”. Oddajemy też głos samemu Mickiewiczowi. Dzięki życzliwości Charlesa S. Kraszewskiego, który dokonał przekładu całego debiutanckiego tomu z 1822 roku, i w ramach umiędzynarodowienia naszego czasopisma publikujemy po angielsku Dudarza. Romans ten wzbudził bowiem najżywszą dyskusję wśród uczestników Narodowego Czytania w Krakowie, wędrujących z Plant na Rynek pod pomnik Wieszcza. Ozdobą numeru jest artykuł prof. Iwony Węgrzyn na nowo podejmujący temat niesprawiedliwie traktowanych i skazywanych na zapomnienie romantyków krakowskich na czele z Edmundem Wasilewskim. Swego rodzaju dialogiem z dziedzictwem romantycznym jest przypomnienie Stanisława Tarnowskiego, którego dokonania spod warstwy stereotypów wydobywa Piotr Hapanowicz.
Centralną częścią działu Miscellanea jest przedstawienie postaci Bohdana Łepkiego (1872–1941), którego 150-lecie urodzin przypominamy piórem Natalii Striłeć z muzeum jego imienia w Brzeżanach. To wymykająca się uproszczeniom twórcza i pracowita postać – przyjaciel młodopolskiej bohemy Krakowa, autorytet dla diaspory ukraińskiej, uczestnik krakowskiego życia intelektualnego przez kilka dziesięcioleci, znakomity historyk literatury ukraińskiej, nauczyciel gimnazjów i profesor Uniwersytetu, powołany do Senatu RP w trudnym dla relacji polsko-ukraińskich roku 1938, tłumacz, wydawca, orator i poeta. Jakże nowy kontekst ściśle krakowskiemu w zamierzeniu tekstowi nadał dzień 24 lutego, kiedy wojska rosyjskie najechały na Ukrainę i zaczęły ostrzeliwać liczne miejscowości. Smętna i tęskna pieśń Bohdana Łepkiego o żurawiach (Журавлі – Żurawli), napisana w Krakowie w 1910 roku, popularna w czasie pierwszej wojny światowej, znów jest śpiewana przez żołnierzy w okopach, tym razem na wschodzie Ukrainy.
Wartość dla historii, języka i kultury Rzeczypospolitej na terenie dzisiejszej Białorusi stanowi testament i „regestr rzeczy” Jakuba Pusłowskiego z 1638 roku, przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej, a wydany przez Magdalenę Kaczor i prof. Zdzisława Pietrzyka. Zaskoczeniem może być tekst o Szymonie Kobylińskim, rysowniku powszechnie kojarzonym z Warszawą. Redaktor Paweł Stachnik odkrywa przed nami, że znakomity varsavianista i mieszkaniec Warszawy (ironicznego krakowskiego określenia „warszawista” artysta użył w tytule swej książki) znał świetnie Stołeczne Królewskie Miasto Kraków.
Nasze pismo, wdrażając standardy czasopism naukowych, m.in. włączyło w skład Rady Naukowej znawców tematyki z zagranicy i poszerzyło grono osób recenzujących teksty. Jednak jako wydawane przez instytucję kulturalną nie wzbrania się przed prozą artystyczną – drugim już na naszych łamach smakowitym bibliotecznym opowiadaniem dr Karoliny Grodziskiej.
Właśnie w „Roczniku Biblioteki Kraków” jest miejsce na łączenie refleksji naukowej i krytycznej z doświadczeniami estetycznymi i wyborami czytelniczymi. Dlatego książki, które zdobyły Nagrodę Żółtej Ciżemki, omówione zostały na tle współczesnych tendencji artystycznych, prądów kulturowych i przemian społecznych. Wielowymiarowość wizualna i treściowa Van Doga oraz nienachalny dydaktyzm Stanu splątania przedstawione zostały przez dr Annę Machwic i prof. Katarzynę Wądolny-Tatar.
Z każdym rokiem nowych blasków nabiera zainicjowany przez Janusza Palucha jeszcze w czasach jego pracy w Śródmiejskim Ośrodku Kultury konkurs na Krakowską Książkę Miesiąca. Jury, z którego składu niestety bezpowrotnie odeszła 9 marca 2022 roku Pani Dyrektor Zofia Gołubiew, zasilone przez Małgorzatę Lebdę i Justynę Nowicką, umiejętnie wskazuje książki różne, lecz zawsze w jakiś sposób krakowskie, a przede wszystkim wartościowe. Postaraliśmy się wyakcentować tę różnorodność, publikując teksty krytyczne i wrażenia czytelnicze nowych autorek i autorów – z blogów, pism internetowych i prasy drukowanej. Zarówno im, jak i Redakcjom pism, które wyraziły zgodę na przedruk, bardzo dziękuję. Jedna z wyróżnionych książek, Akuszerki Sabiny Jakubowskiej, do momentu zamknięcia niniejszego tomu zdobyła kilka nominacji w dużych konkursach literackich.
Kronika wydarzeń ilustruje realizację założeń omawianych w pierwszych dwóch działach niniejszego tomu. Nasza Biblioteka nie tylko wypożycza książki w sukcesywnie odnawianych kilkudziesięciu filiach, lecz także cyklicznie i w ramach projektów animuje niezliczone z punktu widzenia odbiorców, skrupulatnie opisane i wzorowo przeprowadzone wydarzenia, spotkania i innego rodzaju atrakcje, które łączą się z główną jej misją. O wszystkim zaś informuje co miesiąc „Biblioteka Kraków. Informator Czytelniczo-Kulturalny”, który od maja cieszy oko nowym layoutem. Za zredagowanie tego działu dziękuję zwłaszcza Pani Paulinie Knapik-Lizak, kierującej Działem Metodycznym i Projektów Biblioteki Kraków, a za fotografie Panu Piotrowi Wasilewskiemu zawiadującemu Działem Promocji, Marketingu i PR.
Tom niniejszy zamyka przedstawienie tomu poetyckiego Kariny Caban, zwyciężczyni Konkursu im. Anny Świrszczyńskiej na Książkowy Debiut Poetycki 2022, a także informacje o wydawnictwach drukowanych i filmowych tegoż roku – w tym o filmach poświęconych prof. Aleksandrowi Krawczukowi (1922–2023) i pierwszemu Dyrektorowi Biblioteki Kraków oraz Redaktorowi „Rocznika Biblioteki Kraków” do pamiętnego 8 kwietnia 2021 roku – dr. Stanisławowi Dziedzicowi.
Artur Czesak
Redaktor Naczelny