Alina Macała

Biblioteka Kraków

Usługi on-line w ofercie Biblioteki Kraków

W Bibliotece Kraków, podobnie jak w większości bibliotek w Polsce, udostępnianie, opracowywanie i gromadzenie zbiorów prowadzone jest za pomocą użycia systemu bibliotecznego. W działających do końca 2016 roku czterech bibliotekach dzielnicowych funkcjonowały dwa systemy biblioteczne – SOWA poznańskiej firmy Sokrates-Software oraz PATRON gdańskiej firmy MOL sp. z o.o. Od września 2014 roku podjęto prace nad ujednoliceniem narzędzia służącego do kompleksowej komputeryzacji bibliotek publicznych w Krakowie. Po procesie porównywania programów bibliotecznych i danych w czterech systemach podjęto decyzję, że systemem przyszłej Biblioteki Kraków będzie system SOWA2/MARC21. Przygotowania rozpoczęto od procesu konwersji danych z systemu PATRON do SOWA2SQL, który przeprowadzono we wrześniu 2016 roku, czyli przed połączeniem instytucji¹Biblioteka  Kraków powstała 1.01.2017 r. na mocy uchwały Rady Miasta Krakowa nr L/917/16 (przyp. red.)..

W pierwszym kwartale 2017 roku Biblioteka Kraków funkcjonowała, opierając się na czterech bazach bibliotecznych, ale już w jednym programie informatycznym. W celu przeszukania katalogów czytelnicy korzystali z multiwyszukiwarki krakowczyta.pl. Po uzyskaniu dostępu do czterech baz porównano dane i podjęto decyzję co do przyszłego formatu danych, które w każdej bazie były inaczej zdefiniowane.

W dniach 18 i 19 marca 2017 roku nastąpiło połączenie czterech dotychczasowych baz. Od 20 marca 2017 roku Biblioteka Kraków pracuje w jednej bazie bibliograficznej i jednej bazie czytelników. Od tego czasu liczone są świadczenia zdalnych usług oferowanych czytelnikom Biblioteki Kraków.

Usługami tymi są:

• zakładanie  konta  czytelnika w OPAC WWW,
• zamawianie dokumentów z konta OPAC WWW,
• rezerwowanie  dokumentów w OPAC WWW,
• przedłużanie terminu zwrotu zbiorów bibliotecznych w OPAC WWW,
• składanie propozycji zakupu.

W pierwszych trzech miesiącach, przed połączeniem baz bibliotecznych, wykres pokazuje sumę logowań z czterech baz. Do 20 marca 2018 roku liczba logowań utrzymywała się na poziomie około 40 tysięcy miesięcznie. Po połączeniu baz liczba logowań spadła do 30 tysięcy miesięcznie, by około września 2017 roku wrócić do poziomu 40 tysięcy. Spadek liczby logowań na przełomie marca i kwietnia był spowodowany połączeniem baz i kont czytelników, którzy do tej pory mogli je mieć w czterech bibliotekach dzielnicowych. Grupa statystyczna, najczęściej korzystająca z usługi logowania do katalogu OPAC Biblioteki Kraków, to osoby pracujące, które łącznie logują się w miesiącu około 20 tysięcy razy. W grupie wiekowej 25–44 lat jest to przedział 13–18 tysięcy logowań miesięcznie.

Druga część rysunku 1 prezentuje liczbę prolongowanych dokumentów według typu literatury i rodzaju dokumentu, grup wiekowych oraz statystycznych, które korzystają z tej usługi.

Z tabeli wynika, że najchętniej z usługi prolongaty samoobsługowej korzystają czytelnicy w wieku 25–44 lat (113 967) oraz 45–60 lat (49 809). Grupą wiekową, która najrzadziej korzysta z usług oferowanych przez Bibliotekę Kraków za pośrednictwem  katalogu OPAC, jest grupa dzieci i młodzieży w wieku 13–15 lat oraz seniorzy mający 60 lat i więcej. W celu lepszego wykorzystania usług zdalnych przez czytelników bibliotekarze prowadzą zajęcia edukacyjne, w czasie których uczą wyszukiwania zbiorów w katalogu on-line, obsługi elektronicznego konta czytelniczego oraz korzystania z tradycyjnych zasobów biblioteki. Dla seniorów organizowane są kursy komputerowe oraz zajęcia z obsługi urządzeń mobilnych. Połączona baza, obsługująca wszystkich mieszkańców Krakowa, zachęca coraz większą liczbę użytkowników do korzystania z usług oferowanych przez Bibliotekę Kraków za pośrednictwem katalogu OPAC.

Następna usługa on-line oferowana przez Bibliotekę Kraków to dostęp do e-booków na platformie Ibuk Libra, udostępniającej książki naukowe i popularnonaukowe Wydawnictwa PWN oraz wielu wydawnictw naukowych. Biblioteka ma wykupiony udział w Konsorcjum Małopolskich Bibliotek Publicznych. Jest to kontynuacja usługi, którą miały w swojej ofercie cztery biblioteki miejskie. Liczba dostępnych publikacji dla czytelników Biblioteki Kraków w 2017 roku to 2240 tytułów. W 2017 roku wydano 1283 nowych kodów przy zachowaniu ważności kodów wydanych w poprzednich latach przez miejskie biblioteki publiczne. Z usługi Ibuk Libra w 2017 roku skorzystały 20 052 osoby.

Hitem czytelniczym w Krakowie od 2016 roku stała się usługa dostępu do książek elektronicznych zamieszczonych na platformie Legimi. Umowa została zawarta przez jedną z bibliotek publicznych miejskich dla całej sieci²Umowa podpisana została przez Podgórską Bibliotekę Publiczną..

Rodzaj umowy zakładał ograniczony dostęp do zasobu (limit stron), natomiast nieograniczoną liczbę kodów wydanych użytkownikom. Początkowo czytelnicy podchodzili do takiego rodzaju książek z pewną rezerwą. Stopniowo kody były wydawane w coraz większej liczbie, a grono czytelników książek elektronicznych sukcesywnie się powiększało. Ta usługa on-line jest o tyle wygodna, że aby czytać, nie trzeba mieć ciągłego dostępu do Internetu. Książki można pobrać na czytnik czy smartfon i czytać bez połączenia z siecią. Po paru miesiącach testowania przez czytelników usługi zaczęło brakować zasobu w postaci liczby słów. Biblioteka Kraków kilka razy próbowała dokupować zasób według ustalonych zasad, jednak potrzeby czytelników były znacznie większe. Zasobu ubywało, a chętnych wciąż przybywało. Od maja 2017 roku Biblioteka Kraków zawarła umowę określaną jako „Czytanie bez limitu”. Oznacza to, że Biblioteka wydaje ograniczoną liczbę kodów, a czytelnik pobierający kod może w ciągu miesiąca przeczytać nieograniczoną liczbę słów. Dzięki takiemu rozwiązaniu nie ma obawy, że limit słów zostanie wyczytany wcześniej niż okres trwania umowy. Można zaobserwować, że z biegiem czasu użytkownicy czytają coraz więcej e-booków za pośrednictwem aplikacji Legimi. Mniejsza liczba wydanych kodów nie oznacza, że będzie mniej przeczytanych książek.

Usługa dostępu do książek elektronicznych za pośrednictwem platformy Legimi na stałe weszła do oferty Biblioteki Kraków. Trwają rozmowy nad zwiększeniem liczby kodów, jest to jednak zależne od budżetu Biblioteki. Prowadzone są działania mające na celu pozyskanie środków zewnętrznych, na przykład w postaci dotacji projektów budżetu obywatelskiego.

Ostatnią prezentowaną usługą jest funkcjonująca od 2007 roku biblioteka cyfrowa prowadzona przez Nowohucką Bibliotekę Publiczną. Obecnie jest to „Biblioteka Cyfrowa Biblioteki Kraków”: www.cyfrowa.biblioteka.krakow.pl.

Dokumenty prezentowane w portalu to czasopisma, zbiory specjalne, regionalia. Tematyka zbiorów dotyczy historii, zabytków, kultury Nowej Huty. Obecnie zdigitalizowano 2306 czasopism, przede wszystkim „Głos. Tygodnik Nowohucki”³Wydawcą jest Graf-Press sp. z o.o. w Krakowie. z lat 1992–1999, 2011–2017, wcześniej wydawany „Głos Nowej Huty”⁴Wydawcą była do 1990 r. Huta im. Lenina, od 1990 r. Huta im. Tadeusza Sendzimira. z lat 1959–1990, a także „Lodołamacz”⁵Wydawcą był Teatr Łaźnia Nowa. z lat 2007–2009, 2012, 2013. Zbiory specjalne w liczbie 758 to dokumenty życia społecznego (748) oraz dokumenty ikonograficzne. Regionalia w liczbie 1861 to w większości artykuły z gazet i czasopism dotyczące Nowej Huty zarówno w ujęciu historycznym, jak i współczesnym. Liczba odwiedzin w Bibliotece Cyfrowej Biblioteki Kraków za 2017 rok wyniosła 206 756, a od początku jej istnienia portal odwiedziło 1 848 407 użytkowników.