Stanisław Dziedzic

Biblioteka Kraków

Nowa – stara Biblioteka Krakowska

Tytuł organizowanej przez miasto Kraków oraz miejską instytucję kultury, Bibliotekę Kraków, międzynarodowej konferencji „Biblioteki w czasie przełomu” ma w odniesieniu do Biblioteki Kraków wymiar szerszy od prognozowanego. Bo oto decyzją Rady Miasta Krakowa z 6 lipca 2016 roku z dniem 1 stycznia 2017 roku cztery dotychczas funkcjonujące, samodzielne biblioteki miejskie w wyniku ich połączenia, dokonanego w trybie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, dały podstawę stworzenia jednej, ogólnomiejskiej biblioteki. Powstała więc scentralizowana w sposobie zarządzania, ale i nowocześnie pojętej funkcjonalności Biblioteka Kraków. Nowa instytucja, oparta zasadniczo na istniejącej sieci bibliotek filialnych, likwidowała instytucjonalne rozczłonkowanie związane z funkcjonującym w latach 1975–1990 podziałem miasta na cztery dzielnice o randze gmin, z własnymi budżetami i radami narodowymi. Kiedy w 1990 roku, na bazie przemian ustrojowych, przywrócono na szczeblu podstawowym administracji terenowej samorządy gminne – miasto Kraków uzyskało status gminy samorządowej, ale po poprzednim podziale pozostały, o charakterze trochę archaicznym, niektóre jednostki, między innymi właśnie dawne biblioteki dzielnicowe. Jednakże władzom miasta, inicjującym połączenie publicznych bibliotek krakowskich, nie przyświecała jedynie idea likwidacji tego zaprzeszłego już po- działu administracyjnego, lecz nadanie nowej placówce funkcji właściwych dla rangi miasta uniwersyteckiego, z szeroką dostępnością  do dóbr kultury. Utworzona w ten sposób biblioteka z Biblioteką Główną i 56 filiami, rozlokowanymi na obszarze całego, milionowego dziś miasta, stała się największą samorządową biblioteką w kraju.

Ponieważ żadna z tych czterech samodzielnych organizacyjnie bibliotek nie dysponowała lokalami, które mogłyby pomieścić podstawowe jednostki biblioteki głównej, z jej służbami administracyjnymi, już na wstępie przy udziale Prezydenta Miasta Krakowa Jacka Majchrowskiego podjęte zostały intensywne zabiegi rozpoznawcze, głównie w odniesieniu do miejskich zasobów lokalowych, by znaleźć miejsce, które byłoby w stanie – oczywiście po przeprowadzonych pracach adaptacyjnych – sprostać takim wymogom. Wymogi te nie dotyczyły tylko oczekiwanej powierzchni, funkcjonalności obiektu, ale także jego usytuowania, wreszcie dostępu komunikacyjnego. W wyniku konsultacji i szczegółowych poszukiwań oraz wstępnych uzgodnień z władzami konserwatorskimi przyjęto, iż docelową siedzibą główną Biblioteki Kraków będzie gmach dawnego Zajazdu Kazimierskiego na skrzyżowaniu ul. Krakowskiej 29 i Węgłowej 1, w narożniku placu Wolnica, zatem na rynku dawnego miasta Kazimierz. Tam też, po uchwaleniu przez Radę Miasta Krakowa miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla Kazimierza i opracowaniu wstępnego, kierunkowego planu funkcjonalno-użytkowego, przystąpiono do sporządzania dokumentacji projektowej. W tej sytuacji siedziba Biblioteki Głównej usytuowana została tymczasowo w dworku Kirchmayerów przy ul. Powroźniczej na Dębnikach, w którym wcześniej mieściła się główna siedziba Podgórskiej Biblioteki Publicznej – jednej z dotychczasowych czterech miejskich bibliotek. Siedzibą władz administracyjnych Biblioteki Kraków miały się stać, oczywiście po uprzednim przeprowadzeniu prac remontowych i adaptacyjnych, pomieszczenia w zabytkowym gmachu Dworca Głównego PKP, wynajęte na okres przejściowy trzech–czterech lat od władz kolei państwowych.

Scalając cztery samodzielne biblioteki i całą sieć prawie 60 jednostek filialnych, należało na początku ujednolicić system funkcjonowania tych placówek. Trzy biblioteki: Śródmiejska, Krowoderska i Podgórska pracowały wprawdzie, opierając się na systemie bibliotecznym SOWA, a tylko Nowohucka Biblioteka Publiczna funkcjonowała w systemie „Patron”. Jednak – mimo wspólnego systemu w trzech bibliotekach – nie było tam pełnej jednolitości, zwłaszcza w zakresie systemu obsługi czytelników. Zmierzając do ujednolicenia systemowego, już w 2016 roku dane z systemu „Patron” przeniesione zostały do systemu SOWA i we wrześniu tego roku przeprowadzona została konwersja baz danych. Tym samym, jeszcze przed formalnym połączeniem czterech bibliotek, wszystkie pracowały odtąd w jednym systemie, ale posiadały nadal własne bazy. W tej sytuacji, w celu uproszczenia przeszukiwania zbiorów, w maju 2016 roku stworzony został portal „Kraków czyta” pozwalający na przeszukiwanie samodzielnych jeszcze wówczas baz bibliograficznych z jednego konta użytkownika.

Na kilka tygodni przed połączeniem czterech bibliotek miejskich w jedną, ogólnokrakowską podpisana została umowa z poznańską firmą Sokrates Software dotycząca połączenia dotychczasowych czterech baz. W ciągu trzech miesięcy nastąpiło scalenie baz bibliograficznych i baz czytelników, operacja o zasadniczym dla Biblioteki Kraków znaczeniu, a w odniesieniu do jej skali – bezprecedensowa. Biblioteka Kraków dysponuje około 1,2 mln woluminami, a z jej zasobów korzysta ponad 150 tysięcy czytelników. Już 18 marca nastąpiło scalenie baz danych, a w ciągu następnych trzech miesięcy, do końca czerwca 2017 roku zostały sfinalizowane prace związane z poprawą jakości katalogu bibliotecznego oraz funkcjonowania indeksów.

Dzięki scalonej w jednym systemie bazy bibliograficznej i bazy czytelników osoby korzystające z usług naszej biblioteki mają odtąd dostęp do całej sieci przy użyciu jednej karty bibliotecznej. Odtąd z jednego konta można zamawiać, rezerwować, wypożyczać i prolongować zbiory. Dzięki zintegrowaniu systemu możliwe stało się przeszukiwanie zbiorów w filiach bibliotecznych na terenie całego Krakowa i rezerwowanie książek w filii, w której są one aktualnie dostępne. Czytelnik może (po zalogowaniu się) kontrolować on-line spodziewane terminy zwrotu wypożyczonych książek, przeglądać listę zamówień i rezerwacji, dokonywać prolongaty. Poprzez katalog biblioteczny i stronę internetową może, nie wychodząc z domu czy miejsca pracy, odnaleźć interesujące go książki, uzyskać informację o proponowanych przez Bibliotekę Kraków imprezach, spotkaniach autorskich etc.

Obok zbiorów tradycyjnych, do dyspozycji czytelników Biblioteka Kraków posiada w swoich zasobach audiobooki, gry planszowe, zbiory elektroniczne czy e-booki z księgarni cyfrowej Legimi, a swoje zasoby i oferty programowe kieruje do odbiorców w różnym wieku. Jej formuła działalności jest otwarta zarówno na oczekiwania małych, lokalnych społeczności, jak i potrzeby mieszkańców o uniwersalnych oczekiwaniach wielkomiejskiego, akademickiego środowiska. Naszym zamiarem jest tworzenie filii bibliotecznych usytuowanych możliwie blisko aktualnych i potencjalnych użytkowników. Stąd też troską władz miasta i naszej biblioteki jest tworzenie filii na powstających nowych osiedlach, a także w rejonach, gdzie bibliotek brakuje.

Wszystkie te działania mają charakter przełomowy, ale w sensie szerszym, technologicznym, i w kategoriach wyzwań są one zwrócone, ukierunkowane i otwarte na zjawiska oraz wszystko to, co niesie świat informatyki i technologii cyfrowych. To szansa i możliwość, by wyznaczyć szeroką drogę docierającą do każdego domu, by nie rzec: do każdej osoby, ponieważ mimo udogodnień systemowych, mimo niebotycznej nadprodukcji dyplomów uczelni z nazwy wyższych coraz dotkliwiej „rzeczywistość skrzeczy”: coraz powszechniejsze jest w wielu krajach o wysokiej stopie cywilizacji zjawisko wtórnego analfabetyzmu i porażająco niski poziom czytelnictwa. Szczególnie niepokojąco wygląda to w Polsce: w kraju o nadmiernym i nieomal najwyższym wskaźniku scholaryzacji w Europie poziom czytelnictwa należy do najniższych.

Nie zaniedbujemy nowości technologicznych, owszem: dzięki przychylności władz Krakowa modernizujemy nasze biblioteki, dokonujemy na szerszą niż dotąd skalę zakupów sprzętu i nośników informacji opartych na zapisach cyfrowych, ale towarzyszy nam zawsze świadomość, iż podstawowym nośnikiem wiedzy jest tradycyjna książka, którą coraz częściej wspieramy zapisem elektronicznym jako alternatywnym. Wieszczenie o śmierci książki – jak wskazują doświadczenia wielu społeczeństw, które okres „burzy i naporu” nowych technologii w tym względzie przeżyły wcześniej – były przedwczesne. Nie oznacza to bynajmniej zasadności lekceważenia przejściowej jakoby mody na rewolucję cyfrową w czytelnictwie. Biblioteki muszą być ważnym partnerem we współpracy o upowszechnienie czytelnictwa w formułach nie tylko tradycyjnych.

Tradycyjny model i wizerunek biblioteki-wypożyczalni, choć wciąż – jak wynika z badań szczegółowych przeprowadzonych w 2016 roku na zlecenie Urzędu Miasta Krakowa przez Małopolski Instytut Kultury (raport: Biblioteka Kraków, kierunki rozwoju sieci bibliotek publicznych) – jest dominujący w pragmatyce codziennej bibliotek wśród ogromnej większości czytelników, musi być wzbogacony o formy pracy oparte na nowoczesnych  technikach i technologiach, ale także o formy wykraczające poza tradycyjne praktyki. W codziennej pracy z czytelnikiem biblioteka musi sięgać po formy nowe, choćby były one przez wielu postrzegane jako odejście od tradycyjnej formy współpracy z czytelnikiem.

Z tych właśnie względów w okresie wspomnianych już prac nad modernizacją systemową, nad scalaniem baz, nad szukaniem nowej tożsamości, rozwijaliśmy nowe, czasem nie nowe, ale rozszerzone co do formy i treści obszary pracy z czytelnikami czy może raczej potencjalnymi czytelnikami. Obawialiśmy się, czy te zmiany systemowe wprowadzone z końcem 2016 i na początku 2017 roku, poszukiwania nowych dróg kontaktu z czytelnikami, nie spowodują odpływu czytelników, zagubienia w nowych, nie do wszystkich przemawiających zmianach strukturalnych. Obawy były uzasadnione, bo wyniki badań czytelnictwa wśród Polaków w skali kraju są coraz gorsze. Tymczasem, mimo „systemowych zmian” liczba czytelników w Bibliotece Kraków wzrosła o 4,6%, czyli o około 8 tysięcy nowych czytelników.

Efekty popularności Biblioteki Kraków na mapie Krakowa nie są wszakże mierzone tylko dostępnością szerokich rzesz czytelniczych oraz potencjalnych czytelników do tych bez mała 60 filii. Filie te, w zależności od ich usytuowania, ale i inwencji pracowników, często rozwijają aktywność wykraczającą poza tradycyjne formy. Współczesna biblioteka sięga po nowe pola animacji kultury, kreowania i upowszechniania dóbr kultury poprzez organizację wystaw, spotkań autorskich, działalność wydawniczą etc.

Dzięki przychylności Prezydenta Miasta Krakowa Jacka Majchrowskiego Biblioteka Kraków otrzymała w podnajem, celem realizacji swoich zadań statutowych, Klub Dziennikarzy „Pod Gruszką”. Podobnie jak w przypadku dotychczasowego użytkownika Klubu – Śródmiejskiego Ośrodka Kultury, środowiska i reprezentujące je stowarzyszenia utrzymały dotychczasowy status działania, ale od czerwca 2017 roku gospodarzem Klubu stała się Biblioteka Kraków. Znakomita lokalizacja Klubu, w narożu Rynku Głównego, jego atrakcyjne, zabytkowe wnętrza, wreszcie marka dobrze odtąd służą wizerunkowi Biblioteki Kraków, sam zaś Klub – jego nader atrakcyjna sala Fontany jest miejscem spotkań literackich, prezentacji nowości wydawniczych, koncertów kameralnych, imprez jubileuszowych. Każdego miesiąca „Pod Gruszką” odbywają się posiedzenia jury nagrody Krakowskiej Książki Miesiąca, w sali Fontany wręczane są nagrody tego konkursu czy gromadzące wielu uczestników coczwartkowe spotkania literackie. Biblioteka Kraków kontynuuje zapoczątkowaną przez Śródmiejski Ośrodek Kultury, realizowaną od 1995 roku serię tomików „Poeci Krakowa”. Latem 2017 roku Biblioteka Kraków decyzją Prezydenta Miasta Krakowa stała się wydawcą (od stycznia tego roku wyłącznym) Miesięcznika Społeczno-Kulturalnego „Kraków”. Także od stycznia Biblioteka Kraków, przy wsparciu miasta Krakowa, wydaje kwartalnik „Czas Literatury”. Inne funkcje, bo informacyjno-promocyjne, pełni miesięcznik – Informator Czytelniczo-Kulturalny „Biblioteka Kraków”, redagowany siłami pracowników Biblioteki. Obok strony internetowej Informator odgrywa zasadniczą rolę informacyjną w odniesieniu do działalności Biblioteki Kraków. We współpracy z Krakowskim Ośrodkiem Telewizji Polskiej realizujemy filmowe portrety krakowskich literatów, emitowane następnie przez Telewizję Polską i prezentowane podczas programów własnych Biblioteki Kraków.

Z całym zestawem propozycji, ale i wnioskami o przydział grantów, występujemy z nadzieją na przygotowanie wielu cennych projektów związanych ze 100-leciem odzyskania niepodległości przez Polskę.

Cenimy sobie wielce partnerstwo we wspólnych przedsięwzięciach i działaniach z Uniwersytetem Jagiellońskim oraz Uniwersytetem Pedagogicznym, a także innymi uczelniami i instytucjami, dobrze służącymi czytelnictwu i rozwojowi intelektualnemu ludzi. Stąd tak wiele naszych poczynań skierowanych jest do młodych ludzi, dla których przygotowujemy wiele ciekawych propozycji, z myślą o nich wspieramy atrakcyjną i poznawczo wartościową książkę – na nośniku tradycyjnym i cyfrowym. Doroczna Nagroda Żółtej Ciżemki na najlepszą książkę dla dzieci i młodzieży, którą funduje Biblioteka Kraków, jest wyrazem tej troski o jakość i o czytelnika.

W czas przełomu życia i funkcjonowania bibliotek we współczesnym świecie ważny to akcent troski o ich przyszłość.