Stanisław Dziedzic

Biblioteka Kraków

Polscy Ormianie w drodze do niepodległej Polski

Międzynarodowa konferencja naukowa Polscy Ormianie w drodze do niepodległej Polski, zorganizowana w Krakowie staraniem Prezydenta Miasta Jacka Majchrowskiego i Biblioteki Kraków w dniach 9–10 października, nieprzypadkowo zbiegła się z uroczystościami jubileuszowymi stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Choć byli Ormianie w Rzeczypospolitej nieliczną grupą etniczną, ale zwłaszcza na Kresach południowo-wschodnich wpływową, szczerze byli przywiązani do przybranej ojczyzny. Zasadniczym przesłaniem tej konferencji było zobrazowanie wkładu społeczności ormiańskiej w polskie dziedzictwo kulturowe i ukazanie wyjątkowej postawy Ormian polskich względem Rzeczypospolitej, ich głębokiego patriotyzmu, wreszcie niełatwych dróg do wolnej Polski. Ormian – powstańców, uczonych, artystów, hierarchów kościelnych i tych zgoła nieznanych dziś, zapomnianych nierzadko ludzi, którzy kultywując swoje ormiańskie tradycje, czuli się Polakami.

„Rodowość ormiańska – pisze współczesny krakowski historyk i etnolog prof. Andrzej Zięba – mieściła się jako autonomiczny element w narodzie, czyli patrii polskiej. Od wieków nie tylko sam fakt mieszkania w państwie polskim lub ambicje kulturowo-społeczne, ale także istnienie takiej właśnie grupowej formuły tożsamościowej, nazywanej Armeno-Polacy (…) albo gente Armeni, natione Poloni (…) umożliwiało wytworzenie się polskiego patriotyzmu bez konieczności jednoczesnej rezygnacji z pamięci ormiańskiej. To był zasadniczy trend, gdy chodzi o patriotyzm Ormian w Galicji aż do połowy XX wieku”.

Projekt realizowała Biblioteka Kraków w partnerstwie  z Urzędem Miasta Krakowa i Muzeum Niepodległości w Warszawie, a dofinansowany został ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu „Kultura – Interwencje 2018”. Honorowy patronat nad konferencją objęli: ambasador Republiki Armenii w Polsce Edgar Ghazaryan oraz rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. dr hab. Wojciech Nowak i rektor Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej prof. dr hab. Kazimierz Karolczak.

Pierwszego  dnia  miejscem  obrad  była sala posiedzeń plenarnych Rady Miasta Krakowa w Pałacu Wielopolskich, a nazajutrz  – sala  Fontany  Klubu  Dziennikarzy „Pod Gruszką” Biblioteki Kraków. Obok Patronów Honorowych obrady konferencji uświetnili swoją obecnością między innymi prezes Europejskiej Federacji Ormiańskiej na rzecz Sprawiedliwości i Demokracji Kaspar Karampetian, reprezentujący sprawy Armenii w Parlamencie Europejskim, oraz prezes Ormiańskiego Komitetu Narodowego Polski prof. Ara Sayegh. Prezes Ara Sayegh wraz z prezesem Kasparem Karanpetianem wręczyli ks. Tadeuszowi Isakowiczowi-Zaleskiemu, prof. Andrzejowi Pisowiczowi, prof. Krzysztofowi Stopce i prof. Andrzejowi Ziębie dyplomy w uznaniu ich zasług naukowych i organizacyjnych na rzecz pogłębiania wiedzy o polskich Ormianach w czasach odległych i współczesnych, a także podejmowanych inicjatyw w zakresie współpracy środowisk ormiańskiej diaspory.

Bogata była tematyka obrad, w prezentowanych referatach podporządkowana wolnościowej idei – drogom do niepodległości Polski, ale rozpatrywana w szerokim otoczu historycznym i kulturowym: Przemiany tożsamości narodowej Ormian w dobie walk o niepodległość Polski, schyłek XVIII – początek XXI wieku (prof. Andrzej Zięba); Żołnierski etos Ormian w dawnej Polsce (XIV–XVIII wiek) (prof. Krzysztof Stopka); Arcybiskup Józef Teodorowicz a sprawa niepodległości Polski (dr Stanisław Dziedzic); Przedziwne losy Karola Antoniewicza, polskiego Ormianina  ze  Lwowa (prof. Franciszek  Ziejka); Powstanie współczesnego państwa ormiańskiego (prof. George A. Bournoutian); Kornel Krzeczunowicz – wkład w niepodległą Polskę (Andrzej Krzeczunowicz), „O, kochana Ojczyzno, jako żeś zniszczona!”. Ormiańscy wygnańcy z Kamieńca 1673 roku wobec Polski (Monika Agopsowicz); Patriotyczne przestrzenie w twórczości Zbigniewa Herberta (prof. Krzysztof Dybciak); Wiadomości o polskich Ormianach ze zbiorów rękopiśmiennych Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie (dr hab. Ewa Danowska); Kajetan Stefanowicz – żołnierz i artysta (Krzysztof Stefanowicz); Dawid Abrahamowicz jako przedstawiciel ugrupowania podolaków i jego służba dla Polski (dr Tadeusz Skoczek).

Konferencji towarzyszyła wystawa czasowa Ormianie Semper Fidelis. W drodze ku niepodległości, udostępniona przez Muzeum Niepodległości w Warszawie, przedstawiająca dzieje polskich Ormian od XIV wieku po czasy współczesne. Z inicjatywy Muzeum Niepodległości wydany został obszerny, bogato ilustrowany katalog Ormianie Semper Fidelis pod redakcją Tadeusza Skoczka i Krzysztofa Bąkały. Staraniem organizatorów konferencji ukazał się odrębny tom zatytułowany Polscy Ormianie w drodze do niepodległej Polski, zawierający wygłoszone referaty i oficjalne wystąpienia, pod redakcją Stanisław Dziedzica i Janusza Palucha.