Suzana Šturm-Kržić

Ana Montan Velčić

Biblioteka Miejska „Viktor Car Emin” w Opatiji

Dziedzictwo kulturowe Liburnii oraz turystyka w dobie cyfrowej

Liburnia jest historyczną i geograficzną nazwą używaną do opisu północno-wschodniej części Istrii, półwyspu we wschodniej części Chorwacji. Region ten otrzymał swoją nazwę po przedromańskim plemieniu Liburnian, którzy żyli na obszarze pokrywającym się z terytorium niemal całej obecnej Istrii oraz Dalmacji¹R. Matijašić , Liburnija, w: Istarska enciklopedija, Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 2005, http://istrapedia.hr/hrv/3134/liburnija/istra-a-z/ (dostęp: 12.02.2018).. Jest on bogaty w naturalne i kulturowe dziedzictwo, ale w niniejszej pracy autorzy skupią się tylko na Bibliotece Miejskiej „Viktor Car Emin” w Opatiji²Biblioteka Miejska „Viktor Car Emin” w Opatiji (Chorwacja, komitat: Żupania primorsko-gorska, północny Adriatyk) została założona w 1950 r., a otwarta dla publiczności w 1951 r. Posiada cztery oddziały w miastach: Matulji, Kastav, Lovran i Mošćenička Draga. W bibliotece i jej oddziałach zatrudnionych jest 13 pracowników, to druga pod względem wielkości biblioteka w regionie. Oferuje takie atrakcje jak czytanie bajek, warsztaty kreatywności, warsztaty w różnych dialektach dla dzieci i dorosłych, lekcje języków, promocje książek oraz wystawy. oraz na jej zbiorach.

Biblioteki dziś

Przed dzisiejszymi bibliotekami stoją nowe wyzwania doby cyfrowej, mimo że wciąż zachowują one swą pierwotną funkcję gromadzenia książek oraz ochrony spuścizny kulturowej  i historycznej  (miejscowej i regionalnej). Sprawia to, że biblioteki same w sobie są instytucjami dziedzictwa przyczyniającymi się do kształtowania tożsamości kulturowej lokalnej społeczności³M. Juraga, Ostavština Viktora Cara Emina u Zavičajnoj zbirci Gradske knjižnice i čitaonice „Viktor Car Emin”, w: Znanstveni skup Viktor Car Emin 1870–1963., povodom 145. obljetnice rođenja, red. B. Franković i M. Polić, Mošćenička Draga 2016, s. 102..

Biblioteki między innymi gromadzą i chronią spuściznę pisarzy, unikatowe książki i manuskrypty, do których powszechny dostęp jest ograniczony. Dziś biblioteki zyskują nowych użytkowników, którzy przyzwyczajeni są do innej formy korzystania ze zbiorów (internetowy dostęp do wiedzy i wszelkiego rodzaju treści). Wraz z nowymi użytkownikami pojawiają się nowe potrzeby, a biblioteki muszą się do nich dostosować, jeśli chcą zatrzymać swoich odbiorców. Dzisiejsza technologia (digitalizacja) sprawia, że wszelkiego rodzaju zbiory stają się powszechnie dostępne i widoczne.

Spuścizna pisarzy jest częścią zbiorów Biblioteki Miejskiej „Viktor Car Emin” w Opatiji. Poza dziedzictwem poety Rikarda Katalinića Jeretova biblioteka posiada również część dziedzictwa Viktora Cara Emina (1870–1963), autora wielu powieści, opowiadań oraz trzech sztuk teatralnych mówiących o problemach natury ekonomicznej, społecznej i politycznej na terenie Istrii, która starała się podczas I wojny światowej zachować i promować ducha narodowego Chorwacji oraz język chorwacki⁴V. Car Emin, Život i djelo, Kastav 2015, s. 29–39, https://issuu.com/starine.com.hr/docs/viktor_car_emin_–_zivot_i_djelo (dostęp: 02.01.2018).. W nazwisku Viktora Cara Emina kryje się ciekawostka. Ostatnia jego część „Emin” nie jest tak naprawdę nazwiskiem, ale formą dzierżawczą od imienia Ema (co znaczy dosłownie „ten, który należy do Emy”). Dodał on do swego nazwiska tę cząstkę, aby pokazać wielką miłość, którą darzył swoją żonę Emę⁵C. Miletić, Dven hćeran otac: štorija o Viktoru Caru Eminu, „Sušačka revija” 2009, nr 68, http://www.klub-susacana.hr/revija/clanak.asp?-Num=68&C=6 (dostęp: 01.2018)..

W oddziale biblioteki w mieście Lovran można znaleźć alfabetyczny katalog dzieł Viktora Cara Emina i pokój pamięci, który stworzono w 1997 roku. Oddział powstał w mieście, gdzie autor uczęszczał do szkoły i mieszkał z babcią przez sporą część swego życia⁶I. Lukežić, Viktor Car Emin, „Sušačka  revija” 2008, nr 64, http://www.klub-susacana.hr/revija/clanak.asp?Num=64&C=7 (dostęp: 02.01.2018).. Został wybrany na patrona tutejszej szkoły podstawowej, co dowodzi, że jest niezmiernie ceniony w tym regionie. Twórca pokoju pamięci chciał odtworzyć atmosferę, w jakiej pracował pisarz. Można tam znaleźć stare półki na książki, krzesło Cara Emina, jego biurko, na którym stoi maszyna do pisania, a także listy, otrzymywane od przyjaciół i kolegów z pracy, oraz jego dokumenty i inne osobiste drobiazgi. Rzadko się zdarza, by biblioteka posiada pokój pamięci poświęcony pisarzowi. Mimo że pokój pamięci otwarty jest dla zwiedzających, co dodatkowo podnosi walory turystyczne Lovranu, niewiele osób wie o jego istnieniu. Osobiste przedmioty tam wystawione nie mogą być wypożyczone przez zwiedzających, ale istnieje plan ich zdigitalizowania, aby stały się dostępne dla szerszej publiczności.

Biblioteka Miejska „Viktor Car Emin” w Opatiji dołączyła do inicjatywy digitalizacji dziedzictwa kulturowego. Dostęp do jej zbiorów cyfrowych można znaleźć na stronie https://dk-opatija.locloudhosting.net/.

Dotychczas w chmurze LoCloud – platformie pozwalającej publikować miejscowe dziedzictwo kulturowe – zostały zamieszczone 273 pliki. Dostępne są w ten sposób dwie kolekcje: listy biznesowe oraz prywatna korespondencja adresowana do Viktora Cara Emina. Biblioteka kontynuuje digitalizację i ma nadzieję na współpracę z podobnymi placówkami, aby zwiększyć widoczność i dostępność do swych zbiorów, które zwykle nie są przeznaczone dla szerokiej rzeszy odbiorców.

Kreatywność i współpraca w promowaniu dziedzictwa kultury

Unia Europejska ogłosiła ten rok Europejskim Rokiem Dziedzictwa Kulturowego (materialnego i niematerialnego, cyfrowego i naturalnego). Spuścizna kulturowa kształtuje naszą tożsamość, należy zatem pogłębiać wiedzę o niej, chronić ją i przekazywać ją kolejnym pokoleniom. Jest silnie związana z naszą codziennością, nawet jeśli nie zawsze jesteśmy tego świadomi. Rok Dziedzictwa organizowany jest pod hasłem: „Nasze dziedzictwo: tu przeszłość spotyka się z przyszłością”⁷Strona Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego: https://europa.eu/cultural-heritage/about_en.html (dostęp: 23.02.2018).. Świadomość dziedzictwa kulturowego i szacunek dla niego, szanowanie innych kultur i ich różnorodności w skali globalnej przyczynia się do dialogu międzykulturowego.

Badania pokazują, że turyści odwiedzający Chorwację są coraz bardziej zainteresowani naszym dziedzictwem kulturowym. Również biblioteki mogą się stać częścią oferty turystycznej: dostarczają one informacji na temat godnych zobaczenia miejsc, wspierają profesjonalistów z branży turystycznej, stoją na straży dziedzictwa pisanego, organizują ekspozycje oraz promocje książek i inne wydarzenia zaznajamiające z miejscowymi artystami i pisarzami, popularyzują lokalną kulturę i jej dziedzictwo, w ten sposób przyczyniając się do kształtowania miejscowej tożsamości, dodając miejscowemu produktowi turystycznemu atrakcyjności⁸K. Tokić, I. Tokić, Dziedzictwo kultury w bibliotekach jako źródło rozwoju turystyki, w: Szóste międzynarodowe sympozjum naukowe – ekonomia wschodniej Chorwacji. Wizja i wzrost, red. A. Mašek Tonković, Osijek 2017, s. 125, https://www.researchgate.net/profile/Ksenija_Tokic/publication/318128858_CULTURAL_HERITAGE_IN_LIBRARIES_AS_A_RESOURCE_FOR_THE_DEVELOPMENT_OF_TOURISM_THE_CASE_OF_EASTERN_CROATIA/links/595b5534a6fdcc36b4dc11f9/CULTURAL-HERITAGE-IN-LIBRARIES-AS-A-RESOURCE-FOR-THE-DEVELOPMENT-OF-TOURISM-THE-CASE-OF-EASTERN-CROATIA.pdf. Biblioteki są również łącznikiem pomiędzy autorami a czytelnikami, a więc ich rola jest także znacząca pod względem dostępności do wiedzy i informacji⁹J. Mihaljević, M. Boric, I. Buljubašić, Miejsce książek i bibliotek w ujęciu branży kulturowych i kreatywnych nowej ery, w: Piąte międzynarodowe sympozjum naukowe – ekonomia wschodniej Chorwacji. Wizja i wzrost, red. A. Mašek Tonković, Osijek 2016, https://www.researchgate.net/profile/Jasminka_Mihaljevic/publication/305607652_the_place_of_books_and_libraries_in_the_framework_of_cultural_and_creative_industries_of_the_new_age/links/57951edc08aec89db7a7e1d5/the-place-of-books-and-libraries-in-the-framework-of-cultural-and-creative-industries-of-thenew-age (dostęp: 23.02.2018)..

Według Zielonego Dokumentu Komisji Europejskiej¹⁰Komisja Europejska, Zielony Dokument. Odblokowanie potencjału branży kulturowych i kreatywnych, COM, Bruksela 2010, s. 2–3, http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52010DC0183&from=EN (dostęp: 29.02.2018). dotyczącego potencjału branż kulturowych i kreatywnych mogą się one przyczyniać do wzrostu zasobności mieszkańców i tworzyć miejsca pracy. Odpowiadają one w przybliżeniu za 2,6 procent PKB i umożliwiają pracę około pięciu milionom ludzi w całej Unii Europejskiej. Raport UNESCO z 2013 roku dotyczący branż kreatywnych również podkreśla wagę kreatywności i kultury, stwierdzając, że są silnym bodźcem motywacyjnym i napędzają rozwój¹¹Raport Kreatywnej Ekonomii, Poszerzanie miejscowych dróg rozwoju, 2013, s. 17, http://www.unesco.org/culture/pdf/creative-economy-report-2013.pdf (dostęp: 28.02.2018).. Branża kreatywna w Unii Europejskiej jest opisana za pomocą modelu koncentrycznych kręgów, który umiejscawia biblioteki niemal w ich środku, sprawiając, że stają się one „centrum pomysłów, umiejętności oraz talentów”¹²J. Mihaljević, M. Borić, I. Buljubašic, Miejsce książek i bibliotek w ujęciu branży kulturowych i kreatywnych nowej ery, dz. cyt.. Ponieważ konsumenci mają różnorodne gusta, jeśli chodzi o produkty, nigdy nie możemy być pewni, że nowy produkt (kulturowy) zostanie zaakceptowany, a więc ciągle musimy się do nich dostosowywać. Najlepszym sposobem na stworzenie ciekawego produktu jest współpraca z branżą kreatywną i innowacyjną¹³Komisja Europejska, Zielony Dokument: Odblokowanie potencjału branży kulturowych i kreatywnych, dz. cyt., s. 9.. W tenże sposób instytucje dzielą się ze sobą swoimi zasobami i wymieniają pomysłami, co może doprowadzić do innowacyjnych rozwiązań.

W kontekście spuścizny po wspomnianych wcześniej pisarzach jako części zbiorów bibliotecznych mówi się, że mogłyby one być widoczne i dostępne dla publiczności miejscowej i zagranicznej, a zwłaszcza dla miłośników literatury. Literatura może się stać częścią oferty kreatywnej turystyki, a dokładniej „inną” ofertą. Region, z którego pochodzimy, ma wiele do zaoferowania, zarówno jeśli chodzi o dziedzictwo kultury oraz historii, jak i natury. Lokalne władze zacieśniają współpracę z sektorem turystycznym, bowiem ten rodzaj oferty może wzbogacić lokalny produkt turystyczny. Najprostszym przykładem są kody QR, które umożliwiłyby turystom dostęp do informacji na temat kultury miejscowej. Biblioteki mogą współpracować z podobnymi placówkami, będącymi częścią branży kreatywnej, takimi jak lokalne instytucje i stowarzyszenia, muzea, a nawet indywidualni kolekcjonerzy, którzy pozyskują dzieła literackie od miejscowych pisarzy. Kolekcjonerzy mogliby, na przykład, tworzyć wspólnie wydarzenia, organizować zebrania, ekspozycje, festiwale literackie, a nawet wycieczki z przewodnikami, pokazując zwiedzającym miejsca, gdzie pisarze mieszkali, pracowali lub zatrzymywali się podczas swoich podróży. Można byłoby to połączyć z wizytami w miejscach ich ostatniego spoczynku, które często są niedoceniane w wymiarze turystycznym. Biblioteki mogłyby dostarczać koniecznych informacji i mieć duży wkład w tworzenie „literackich tras turystycznych”.

Latem 2017 roku Biblioteka Miejska „Viktor Car Emin” w Opatiji rozpoczęła współpracę z Polską, dzięki czemu stworzono „polski kącik”. We współpracy z Biblioteką Kraków powstała akcja zatytułowana „Polskie lato w Bibliotece Miejskiej w Opatiji” oraz „Chorwackie lato w Bibliotece Kraków”, którym towarzyszyły wystawy dzieł klasycznych i współczesnych pisarzy przetłumaczonych na języki polski i chorwacki. Przed świętami Bożego Narodzenia w Bibliotece Miejskiej „Viktor Car Emin” w Opatiji odbył się kreatywny warsztat dla dzieci z polskiej szkoły w Rijece oraz lekcja języka polskiego. Podczas warsztatu nastąpiła ciekawa wymiana wiedzy związanej ze zwyczajami świątecznymi. Mamy nadzieję, że ta inicjatywa będzie kontynuowana i warsztaty będą się odbywać kilka razy w roku.

Więzy między Polską a Chorwacją są bliskie i trwają od XIX wieku, dzięki czemu w północnym regionie Adriatyku można znaleźć ślady polskiej kultury. Dlatego też podczas wycieczki po Opatiji zwiedzający mogą zobaczyć pomniki, miejsca pamięci, a także inne ważne miejsca dedykowane wielu polskim politykom, pisarzom i artystom, którzy odwiedzili Opatiję, Lovran i Rijekę.

Jednym z gości w Opatiji był na przykład Henryk Sienkiewicz (1846–1916), który odwiedził to miasto kilkakrotnie w celach leczniczych (problemy z górnymi drogami oddechowymi). Rozpoczął tu pisanie powieści Pan Wołodyjowski. Świętował w Opatiji również wiadomość o otrzymaniu Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.

Również  Stanisław  Witkiewicz  (1851–1915), malarz i teoretyk sztuki, przybył do Lovranu, aby leczyć gruźlicę. Podczas swojego pobytu zatrzymał się w Willi Atlanta. Przy wejściu do niej widnieje tablica upamiętniająca jego pobyt¹⁴Stanisław Witkiewicz pierwszy raz przybył do Lovranu w 1904 r., a powrócił tu w 1907 r. i pozostał aż do śmierci w 1915 r., zob. S. Koper, Chorwacja. Przewodnik historyczny, Warszawa 2011 (przyp. red.). . Pojawił się tu również Józef Piłsudski (1867–1935), pierwszy marszałek i przywódca Polski¹⁵W 1910 i 1914 r., zob. S. Koper, Chorwacja. Przewodnik historyczny, dz. cyt. (przyp. red.)..

Wnioski

Przed bibliotekami stoi dziś wiele wyzwań, ale możliwe jest ich podjęcie dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii, które sprawiają, że całe kolekcje biblioteczne stają się widoczne i powszechnie dostępne. Digitalizacja jest ważnym krokiem w procesie udostępniania wiedzy. Współpraca z placówkami kulturalnymi i turystycznymi sprawia, że o wiele łatwiej można zrealizować wiele wspaniałych inicjatyw. Jeszcze więcej informacji niż obecnie może być w przyszłości dostępnych na temat każdego miejsca. Każdy region może stworzyć wiele produktów turystycznych, które będą w stanie przyczyniać się do kształtowania interesującej i atrakcyjnej infrastruktury turystycznej. Biblioteki czynnie uczestniczą w kształtowaniu miejscowej tożsamości kulturowej poprzez wielowymiarowe dzielenie się swoimi zbiorami nie tylko z lokalną społecznością, ale także turystami.