Przedmowa

Ciężki to był rok, ten rok 2020, ale i perspektywy radykalnej poprawy funkcjonowania instytucji kultury i ich istnienia w życiu publicznym w roku 2021 nie są obiecujące. Wprawdzie biblioteki, zredukowane w warunkach pandemii do funkcji elementarnych, przy ścisłym zachowaniu reżimów sanitarnych pełniły – poza wprowadzonymi przez władze centralne okresami zawieszenia publicznej działalności podstawowej – swoje tak bardzo oczekiwane przez wielu Polaków formy działań, to jednak wszyscy mieliśmy świadomość ułomności tych ofert z powodu zaistniałej sytuacji.

Wiele zaplanowanych imprez, mających już charakter cykliczny, zmuszeni byliśmy odwołać czy przenieść terminy ich realizacji, wierząc, że w drugiej połowie roku odbędą się one z zachowaniem dotychczasowej rangi. Zaplanowana na kwiecień 2020 międzynarodowa konferencja – organizowana tradycyjnie już przez Bibliotekę Kraków oraz Miasto Kraków z udziałem przedstawicieli miast partnerskich Krakowa i funkcjonujących tam bibliotek publicznych, najważniejszych bibliotek polskich oraz środowisk bibliotekarskich – zgodnymi opiniami potencjalnych uczestników została przeniesiona na rok następny. Nie będzie zatem w tegorocznym „Roczniku Biblioteki Kraków” działu poświęconego publikacji referatów sesyjnych, postrzeganych zgodnie jako wysoce przydatna i wartościowa wymiana doświadczeń. Temat główny konferencji podtrzymujemy: Dlaczego młodzi nie czytają? Zagadnienia te mają szeroki i niepokojący wymiar, wymiar wielopłaszczyznowy. Zatrważający upadek poziomu kształcenia na wszystkich poziomach edukacji, dramatyczna inflacja dyplomów, szerokie kształcenie na tworzonych kompletnie zbędnych kierunkach. W przypadku Polski, w której wskaźnik scholaryzacji należy do najwyższych w Europie, obserwuje się od lat upadek czytelnictwa głównie w przedziałach wiekowych osób zdobywających wykształcenie. Temat zatem – jak podnoszą wszyscy potencjalni uczestnicy konferencji – nader ważny i aktualny.

Wyłączając dwa pierwsze miesiące 2020 roku – sprzed ogłoszonej pandemii, zmuszeni byliśmy poddać poważnemu ograniczeniu, nierzadko bardzo tradycyjne, a w sferze wizerunku Biblioteki Kraków znaczące konkursy, takie jak Krakowska Książka Miesiąca czy Nagroda Żółtej Ciżemki. Z organizacji tego drugiego nie zrezygnowaliśmy, ale z konieczności miał on inną oprawę. Wprawdzie nie było uroczystego wręczenia nagród, jednak w „Roczniku” zawarto omówienia książek nominowanych do nagrody (pióra Katarzyny Wądolny-Tatar), książki nagrodzonej (Anna Skoczek), wybranych książek zgłoszonych (Alicja Baluch) oraz rozmowy z nagrodzonymi – Ewą K. Czaczkowską oraz Katarzyną Fus. Omówienia-recenzje książek wyłonionych w konkursie Nagroda Krakowska Książka Miesiąca we wcześniejszych „Rocznikach” były wyeksponowane, teraz zostały ograniczone do kilku tytułów.

Pierwsza część „Rocznika Biblioteki Kraków” – poświęcona księgarniom, antykwariatom i bibliotekom krakowskim – zawiera kilka tekstów o niemałym znaczeniu poznawczym: o dążeniach do powołania w Krakowie przed 1918 rokiem miejskiej biblioteki publicznej (Ewa Danowska), o księgarzu i prezydencie miasta Józefie Friedleinie (Piotr Hapanowicz), o bibliotekach Nowej Huty (Anna Grochowska), o niegdysiejszych księgarniach krakowskich (Krzysztof Jakubowski), o antykwariatach księgarskich w Polsce (Grzegorz Nieć), o słynnym zakładzie introligatorskim Roberta Jahody (Leszek J. Sibila). Agnieszka Fluda-Krokus pisze o ekslibrisach na aukcjach współczesnych antykwariatów, a Karolina Grodziska i Janusz Paluch prowadzą rozmowę z przedstawicielką zasłużonej rodziny krakowskich antykwariuszy Krystyną Kamińską-Samek.

W części drugiej, zatytułowanej „Rocznik 1920”, prezentujemy artykuły poświęcone kilku jakże ważnym dla historii Krakowa postaciom. Marta Burghardt rozpoczyna tę część tekstem poświęconym Karolowi Wojtyle – Janowi Pawłowi II, w 1938 roku studentowi polonistyki UJ. Z tegoż uniwersyteckiego kręgu wywodziły się też Irena Bajerowa, de domo Klemensiewicz, i Janina Garycka, o których pisze w osobnych tekstach Artur Czesak. Biografię skromnej pozytywistki Krystyny Zbijewskiej, publicystki „Dziennika Polskiego”, oddanej całym sercem teatrowi, zarysował autor niniejszej przedmowy, a pisarzowi Tadeuszowi Kwiatkowskiemu – mężowi Haliny, a właściwie Heleny, de domo Królikiewiczówny (koleżanki Karola Wojtyły z Wadowic) – wspomnienie poświęcił Jan Polewka.

Część trzecia – „Pożegnania”, jakże obszerna w tym roku, w której przypominamy sylwetki bliskich nam ludzi, przyjaciół. Są to: prof. Marek Karwala w słowie prof. Stanisława Koziary; pisarz Jerzy Pilch we wspomnieniach Andrzeja Nowakowskiego; wybitny historyk prawa prof. Stanisław Grodziski, którego postać kreśli jego uczeń prof. Marian Małecki; prof. Franciszek Ziejka, o którym piszę; krakowska aktorka Marta Stebnicka w szkicu Elżbiety Zechenter-Spławińskiej; Halina Kwiatkowska wspominana przez Martę Burghardt, dyrektor Muzeum Historii Fotografii Maciej Beiersdorf opisany przez jego następcę Marka Świcę. Nakreślonymi przez przyjaciół wspomnieniami żegnamy też Krystynę Philipp – założycielkę i pierwszą dyrektorkę Śródmiejskiej Biblioteki Publicznej.

Część czwarta – „Miscellanea” zawiera wiele ważnych i interesujących tekstów ukazujących dzieje Krakowa poprzez wydarzenia i życiorysy ludzi. Inicjuje ją tekst Pawła Stachnika poświęcony mało znanej relacji Edwarda Kubalskiego opisującego dzień „październikowego przewrotu” w 1918 roku, czyli „oswobodzenia Krakowa spod władzy zaborczej”. Stanisław M. Jankowski w swym tekście przypomina ostatnią drogę Marszałka Józefa Piłsudskiego w Krakowie i towarzyszącej mu do końca ulubionej Kasztance, niezależnie od tego, czy przez te lata była to ta sama klacz… Wspominam też Bogusławę Pałczyńską, zawsze kojarzoną z „Echem Krakowa”, a Tadeusz Skoczek przez pryzmat ruchu studenckiego wspomina sylwetkę Wiesława Klimczaka. Wśród tekstów różnych rekomenduję wydawane przez Muzeum Niepodległości w Warszawie pismo „Wolność i Niepodległość”, a Wojciech Machnicki przywołuje sylwetkę Sobiesława Zasady – legendarnego polskiego kierowcy rajdowego i biznesmena. Tradycyjnie przypominamy najważniejsze wydarzenia w Bibliotece Kraków w roku 2020 w Kronice prowadzonej przez Janusza Palucha.

Jestem przekonany, że każdy, kto sięgnie po Rocznik Biblioteki Kraków 2020, znajdzie dla siebie przynajmniej kilka ciekawych artykułów i nie odłoży go szybko na półkę.

Życzę Państwu interesującej lektury!