„Rocznik Biblioteki Kraków”
jest czasopismem naukowym, publikującym artykuły o tematyce literackiej, historycznej, bibliologicznej, bibliotekoznawczej, medioznawczej i cracovianistycznej. Zamieszcza także kronikę działalności instytucji. W wykazie czasopism naukowych Ministerstwa Edukacji i Nauki „Rocznikowi Biblioteki Kraków” przyznano 20 punktów. Wersją pierwotną czasopisma jest wydanie papierowe. ISSN 2544-784XW numerze 2023 warto przeczytać: nie przeocz:
Tytułem wstępu
Artur Czesak
Przedmowa
Okładka tomu, który trzymają Państwo w dłoniach, jest częściowo trójwymiarowa – tytuł bowiem zapisano także alfabetem Braille’a. Stało się tak dlatego, że część artykułów dotyczy przemian funkcjonowania bibliotek i szerzej pomyślanych ośrodków w zaspokajaniu potrzeb czytelniczych i informacyjnych osób z dysfunkcjami wzroku i innymi specjalnymi potrzebami. Prezentację rozpoczynamy od rozdziału II: Książki dla niewidomych i niedowidzących. Nowe wymiary dostępności. Współczesność wykraczającą poza zestaw nieco stereotypowej wiedzy w tym zakresie przedstawiają trzy różne, ale dopełniające się teksty: doktor Julity Niedźwieckiej-Ambroziak i Arlety Tulei z Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, Marii Kochanowskiej‑Nowak z Biblioteki Zespołu Szkół i Placówek pn. „Centrum dla Niewidomych i Słabowidzących” w Krakowie oraz Iwony Haberny, wytwórczyni dobrej energii w wielu miejscach i projektach, na temat działań Biblioteki w Rabce-Zdroju, które integrują przychodzących do placówki, włączają w działania na rzecz innych. Premierowy fragment przygotowywanej przez Justynę Sobolewską biografii swej babci, Jadwigi Stańczakowej, przenosi nas w przeszłość, w świat innych relacji społecznych, innego poziomu wiedzy i sposobów pojmowania wielu wymiarów tożsamości, także jako osoby ociemniałej, podążającej własną drogą twórczości literackiej i eksperymentów psychotronicznych.
Rozdział I. Historia, Literatura, Kraków
Kamila Follprecht
Zagadkowa willa w krakowskich Dębnikach
Krakowski „Czas” we wtorkowym wydaniu z 4 października 1892 roku w Kronice odnotował „Ślub. W sobotę o godz. 6 wieczorem w kościele N.P. Maryi O. Wacław, kapucyn, w asystencyi duchowieństwa, pobłogosławił związek małżeński p. Wincentego Józefa Maryana Kirchmayera z Krzesławic, z panną Beatą Matejkówną, córką mistrza Jana i Joanny z Giebułtowskich Matejków”.
Beata Joanna Albina Matejkówna, córka Jana i Teodory z Giebułtowskich Matejków urodziła się 1 marca 1869 roku (ochrzczona 11 maja) w kamienicy przy ul. Krupniczej 5 (wówczas nr 16 w Dzielnicy IV), niebawem rodzina przeniosła się do rodzinnej kamienicy Matejków przy ulicy Floriańskiej 41 (wówczas nr 363 w Dzielnicy I), gdzie Beata wychowywała się z trójką rodzeństwa – siostrą Heleną i braćmi Tadeuszem i Jerzym. Nauczycielką domową dzieci była Francuzka Eliza Demousceaux, następnie wychowawczynią Emilia Oksza Witoszińska. Potem siostry uzupełniały wykształcenie, uczestnicząc w wykładach w ramach Wyższych Kursów dla Kobiet Adriana Baranieckiego. Helena w czerwcu 1891 roku wyszła za mąż za malarza Józefa Unierzyskiego, Beata zaręczona za zgodą matki z sąsiadem Władysławem Rauszem, architektem, wobec sprzeciwu ojca zaręczyny zerwała.
Rozdział I. Historia, Literatura, Kraków
Ewa Danowska
„Ojczyzny trza bronić w tej chwili!” Nieznany dramat Włodzimierza Tetmajera
Na mocy Uchwały Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 listopada 2022 następny rok został ustanowiony Rokiem Włodzimierza Przerwy-Tetmajera. W uzasadnieniu tej decyzji przypomniano, że właśnie w 2023 roku przypada setna rocznica śmierci tego „malarza, grafika, poety, prozaika, dramaturga, scenografa, publicysty, działacza politycznego aktywnie zaangażowanego w walkę o niepodległość Polski, człowieka o ogromnej odwadze i sile charakteru, wspaniałego męża, ojca i przyjaciela”.
Nie pierwszy raz doceniono Włodzimierza Tetmajera na najwyższym szczeblu, bowiem w grudniu 2013 roku Sejm RP uczcił stosowną uchwałą 90. rocznicę jego śmierci. Z okazji setnej rocznicy ważnej rezolucji Koła Polskiego, do którego należał, 28 V 2017 roku w Krakowie odbyła się konferencja naukowa poświęcona Włodzimierzowi Tetmajerowi „Początek drogi do niepodległości Polski”. Rok później jego pamięci poświęcono wydarzenie „Krakowska Godka − festiwal gwary i tradycji krakowskiej” odbywające się w kilku powiatach Małopolski. Ponadto w 2020 roku został zrealizowany przez TVP film dokumentalny Gospodarz. Włodzimierz Tetmajer znany i nieznany według scenariusza i w reżyserii Marii Guzy.
Rozdział I. Historia, Literatura, Kraków
Marta Burghardt
„Tragizm i liryzm i piękno”. Wokół twórczości Mariana Niżyńskiego
Marian Niżyński, choć ważny, to jednak mało znany poeta krakowski, ze wszech miar zasługujący na pamięć i na poczesne miejsce wśród pisarzy okresu dwudziestolecia międzywojennego. Zwłaszcza Kraków wiele mu zawdzięcza i ten krótki artykuł jest próbą złożenia hołdu człowiekowi, który z właściwą sobie maestrią opiewał ukochane przez niego Miasto Królewskie.
Marian Niżyński urodził się w Krakowie w 1910 roku, tu ukończył IV Gimnazjum i Akademię Sztuk Pięknych oraz związał się z działającym przy Uniwersytecie Jagiellońskim Akademickim Kołem Miłośników Dramatu Klasycznego. Tu z myślą o młodych autorach i aktorach pragnął założyć eksperymentalny teatr „Studio 30”, którego działalność miała rozpocząć sztuka jego autorstwa Dolmino (1930).
Głównym środkiem wyrażania uczuć i przemyśleń w jego życiu była jednak poezja, którą uprawiał nieprzerwanie od lat chłopięcych (pod pseudonimem M. Strum oraz M. Strumiłowski). Wydawał tomy wierszy, które zachwycały formą, rytmem, obrazowaniem poetyckim i szerokimi horyzontami myślowymi.
Rozdział III. Biblioteki, księgozbiory, bibliofile
Agnieszka Fluda-Krokos
Ekslibrisowe przyjaźnie Antoniego Brosza
Myśląc o ekslibrisie, wyobrażamy sobie zazwyczaj niewielką formatem karteczkę wklejaną na drugiej stronie oprawy, pełniącą funkcję oznaczania przynależności danego woluminu do konkretnego księgozbioru, nawiązującą w swej szacie graficznej lub/i informacji tekstowej do właściciela. Do tych danych (znak, właściciel) dołączyć należy trzeci byt – autora, by uzyskać trychotomię ekslibrisu. Jednak ten najprostszy podział już od momentu pojawienia się pierwszych znaków własnościowych ewoluował, wytwarzając wokół siebie swoistą kulturę ekslibrisu. Od glinianej tabliczki poprzez protoekslibrisy, notki proweniencyjne, superekslibrisy i ekslibrisy do naklejek inwentarzowych, przy czym te ostatnie spełniają także funkcję topograficzną, wskazującą na położenie danego woluminu na konkretnym regale i półce. Ta ewolucja formy oznaczania przynależności wywołała także szereg zjawisk i zachowań, które sprawiły, że z perspektywy kulturoznawczej można mówić o wykształceniu się swoistej kultury ekslibrisu.
Rozdział IV. Nagroda Żółtej Ciżemki
Katarzyna Wądolny-Tatar
Szymanowicza republika marzeń
Jeśli twórcy piszący dla dorosłych ustanawiają republikę marzeń, jak uczynił to znawca i komentator twórczości Brunona Schulza, niejako rozpoznając fantazmatyczną przestrzeń pisarza i artysty, proklamują ją w warunkach zamkniętej przeszłości, sytuując w jej ramach dzieciństwo, najczęściej złożone z melancholijnych obrazów przestrzeni, osób, zwierząt, roślin, zdarzeń. Chronią ją w ten sposób, porządkują we wspomnieniu, a także wywodzą się z niej, tęsknią za nią – bez prawa powrotu, mimo pozornego dostępu do czasów minionych, jaki daje fotografia, film, literatura. Jeśli sfera marzeń zainteresuje twórcę dla dzieci, obiera on zupełnie inny kierunek myślenia i działania – orientując się ku przyszłości, otwierając świat marzeń na rzeczywistość zewnętrzną. Ufa więc nie tyle retencji, ile swoistej protencji świata wewnętrznego. Taka jest republika marzeń Macieja Szymanowicza.
Rozdział V. Krakowska Książka Miesiąca
Anna Marchewka
Miłość, ciekawość, gniew. Pawilon małych ssaków Patryka Pufelskiego
Debiutowi Patryka Pufelskiego w szczególny sposób po drodze z konkursami: gdyby nie ten zorganizowany w 2020 roku przez Pracownię Badań nad Historią i Tożsamościami LGBT+ w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW, Pawilon małych ssaków nie tylko by się nie ukazał, ale nawet by nie powstał. To historia sukcesu na opak, bo zapiski Pufelskiego nie znalazły się w monumentalnej, pionierskiej antologii pamiętników osób LGBTQ+ Cała siła, jaką czerpię na życie. W tym przypadku niepowodzenie stało się początkiem sukcesu: z okolicznościowej drobiny wyrosła cała książka, żywo komentowana, a z czasem nominowana też do nagród, choć te – rzecz jasna – nie są najważniejsze.
Rozdział VI
Kronika wydarzeń Biblioteki Kraków – 2023 rok
Biblioteka Kraków po raz trzeci wzięła udział w akcji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Na licytację przygotowano dwa pakiety. W każdym znalazły się urokliwa filiżanka, kultowa torba bawełniana oraz książkowa przypinka. Pakiety wyróżniały znakomite dodatki – książki z autografami! W jednym podarowana przez Wydawnictwo Książkosfera Harper Kids – laureatka Nagrody Żółtej Ciżemki – Van Dog Gosi Herby i Mikołaja Pasińskiego, a w drugim podarowana przez Wydawnictwo Karakter – laureatka Nagrody Krakowska Książka Miesiąca – Pawilon małych ssaków Patryka Pufelskiego.