Dorota Malec

Krakowska Książka Miesiąca – Wrzesień 2017

O Wydziale Prawa UJ

Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego nieprzerwanie związane są z istniejącym na nim od początków uczelni Wydziałem Prawa. Od planowanych w 1364 r. pięciu katedr prawa rzymskiego oraz trzech prawa kanonicznego, poprzez trwałe zorganizowanie od 1400 r. uniwersyteckich studiów prawniczych, Wydział Prawa przechodził zmienne koleje: rozwój w „złotym” XV w., reformę w końcu lat 70. XVIII w., nowe znaczenie w czasach Wolnego Miasta Krakowa. W I połowie XIX w. Wydział Prawa, zachowując ciągłość działania, był jedyną polską szkołą prawa po zamknięciu uniwersytetów w Warszawie i Wilnie, a także wobec całkowitej w tym czasie germanizacji uniwersytetu we Lwowie. Ponowny bujny rozwój nauki i nauczania prawa w Krakowie nastąpił w okresie autonomii galicyjskiej. W przededniu odzyskania przez Polskę niepodległości Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego mógł śmiało rywalizować z najlepszymi uczelniami monarchii Habsburgów, a jego kadrę zasilali świetni młodzi uczeni (na początku XX w. przeciętny wiek w chwili habilitacji wynosił 26 lat). Lata 1918–1939 to okres dalszego rozwoju znaczony między innymi udziałem profesorów Wydziału Prawa w wielkim dziele kodyfikacji prawa polskiego oraz w życiu politycznym i społecznym II Rzeczypospolitej.

Historia Wydziału Prawa i ­Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w okresie dwudziestolecia międzywojennego nie była dotychczas przedmiotem osobnej monografii. Praca dr. Przemysława Marcina Żukowskiego stanowi pierwszą tego rodzaju próbę, podjętą przez historyka, pracownika Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, autora dysponującego odpowiednią wiedzą, warsztatem naukowym i doświadczeniem, które przyniosło w poprzednich latach między innymi obszerny tom Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego 1780–2012 (Kraków 2014).

Zamierzeniem autora było ukazanie Wydziału Prawa w sposób wszechstronny, zarówno jako instytucji, a zarazem części składowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, jak i zespołu ludzi, którzy go tworzyli, a także ukazanie roli i znaczenia krakowskiego Wydziału Prawa na tle innych tego rodzaju jednostek w Polsce w latach 1918–1939. Ramy chronologiczne książki mieszczą się w latach akademickich 1918/19–1939/40 i opierają się bardziej na wydarzeniach historycznych niż na wewnętrznych zmianach w funkcjonowaniu samego Wydziału Prawa. Książka oparta jest na bardzo szerokiej podstawie źródłowej, obejmującej zarówno źródła prawa, obszerne archiwalia przechowywane w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, w tym protokoły posiedzeń Kolegium Profesorów (Rady Wydziałowej), akta poszczególnych katedr, a także teczki personalne (osobowe i habilitacyjne) oraz inne, dokumentujące działalność naukową, polityczną, społeczną etc. pracowników, a także w innych archiwach i bibliotekach. Wykorzystano również wspomnienia, pamiętniki i dzienniki głównych bohaterów opracowania oraz bogatą literaturę naukową.

Monografia składa się z pięciu części, z których każda podzielona jest na rozdziały. Część pierwsza ukazuje krakowski Wydział Prawa od przełomu XIX/XX w. do chwili odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. W części drugiej przedstawiono podstawy prawne funkcjonowania Wydziału Prawa oraz zarys jego struktury wraz z omówieniem władz (dziekanów, prodziekanów, Kolegium Profesorów) i udziału jego przedstawicieli we władzach uczelni. Część trzecia poświęcona została sile naukowej fakultetu. Rozpoczyna ją rozdział, w którym opisano drogę kariery naukowej, następne poświęcono profesorom, docentom oraz innym osobom prowadzącym wykłady zlecone, tak zwanym pomocniczym pracownikom nauki, a wreszcie i pracownikom administracyjnym.

Najważniejszy fragment całej monografii stanowi jej część czwarta, poświęcona katedrom istniejącym na Wydziale Prawa w latach 1918–1939. Przedstawiono w niej szeroko także zmiany personalne w poszczególnych katedrach, dorobek naukowy profesorów. Autorowi udało się dzięki wykorzystaniu źródeł archiwalnych poczynić wiele nowych, interesujących ustaleń. Przedstawiono starania o utworzenie w Krakowie nowych katedr (etatów profesorskich), z których niestety niewiele się udało w praktyce zrealizować.

Bardzo interesujący zasób informacji zawiera również ostatnia, piąta część monografii, ukazująca udział pracowników Wydziału Prawa w życiu naukowym, kulturalnym, politycznym i społecznym II Rzeczypospolitej. Przedstawiono ich zaangażowanie w działalność dyplomatyczną i w życie polityczne, omówiono pracę w Komisji Kodyfikacyjnej RP. W części tej podano informacje dotyczące wkładu krakowskiego Wydziału Prawa w odbudowę i tworzenie polskiego szkolnictwa wyższego, ukazano udział krakowskiego środowiska prawniczego w kongresach i w innych aspektach życia naukowego.

Całość książki zamyka Post scriptum i zakończenie, w którym Autor podjął się przedstawienia wniosków i konkluzji. Jak zauważył, głównym zadaniem, jakie stanęło przed światem prawniczym w niepodległej Polsce w ogólności, a przed profesorami uniwersyteckimi – w tym krakowskimi – w szczególności, było stworzenie prawa polskiego. To niejako determinowało ocenę działalności całego fakultetu właśnie przez ten pryzmat działalności. Podkreślono ogromne zasługi w dziele kodyfikacji prawa krakowskich cywilistów, między innymi Fryderyka Zolla Juniora, Władysława Leopolda Jaworskiego i Stanisława Wróblewskiego. Prawo administracyjne i nauka administracji rozwijały się w Krakowie chyba najbardziej ze wszystkich uniwersytetów, nie tylko poprzez dorobek Kazimierza Władysława Kumanieckiego i Władysława Leopolda Jaworskiego, lecz także poprzez działalność docentów, ich uczniów i innych wychowanków krakowskich, którzy odcisnęli swoje piętno na rozwoju tych dyscyplin naukowych w ówczesnej Polsce (Tadeusz Hilarowicz, Kazimierz Maria Krzyżanowski, Jerzy Stefan Langrod, Jerzy Panejko, Wilhelm Szczęsny Wachholz). Nauki historyczno-prawne, a zawłaszcza historia dawnego prawa polskiego, rozwijały się pod kierunkiem Stanisława Kutrzeby, prawo kanoniczne reprezentował Adam Vetulani, a rzymskie – światowej sławy romanista i papirolog – Rafał Taubenschlag. Z nauk ekonomicznych wymienić należy Adama Krzyżanowskiego, Romana Rybarskiego i Jerzego Michalskiego, a obok nich docentów, którzy objęli chyba wszystkie katedry ekonomii w ówczesnych uniwersytetach polskich. Jednoznacznym ocenom wymyka się zdaniem autora prawo karne, bo choć nie można pominąć zasług i pozycji Edmunda Krzymuskiego, niemniej pierwsza połowa XX w. to już dominacja Juliusza Makarewicza, profesora lwowskiego, który w UJ z pewnymi kłopotami uzyskał habilitację i stawiał swoje pierwsze kroki naukowe jako profesor nadzwyczajny. U schyłku międzywojnia i po 1945 r. krakowski Wydział Prawa odzyskał jednak pozycję za sprawą Władysława Woltera.

Powyższe, uproszczone z powodu ram recenzji zestawienie, dokonane w ślad za autorem, ukazuje jeszcze jedną wartość książki: nie ogranicza się ona tylko do dziejów krakowskiego Wydziału Prawa. Wiele wątków w niej poruszanych dotyczy ważnych kierunków zmian w XX-wiecznym prawie, historii nauki, a także przeszłości innych fakultetów prawniczych w uniwersytetach II Rzeczypospolitej. Jest także monografią dziejów Krakowa w okresie międzywojennym, Krakowa widzianego poprzez pryzmat osiągnięć Uniwersytetu Jagiellońskiego i profesorów jego Wydziału Prawa¹Miesięcznik społeczno-kulturalny „Kraków”, nr 7-8/2017.