Anna Grochowska

Uniwersytet Jagielloński

Księgarska panorama Nowej Huty

W 1956 roku wraz z odwilżą do Nowej Huty zawitała pierwsza księgarnia, której wielkość, wyposażenie i aranżacja sprawiły, że wpisała się na stałe w mentalny i tożsamościowy charakter dzielnicy. Choć została zamknięta w roku 2014, do dziś w odpowiedzi na pytanie o księgarnie Nowej Huty usłyszymy od mieszkańców Huty i Krakowa opowieść o tym, że na placu Centralnym mieściła się piękna księgarnia – Skarbnica. Co od tego czasu się zmieniło na nowohuckim rynku księgarskim? Czy w Nowej Hucie znalazła swą następczynię? Niniejszy artykuł to próba udzielenia odpowiedzi na te pytania.

Warto nieco przybliżyć historię słynnej Skarbnicy. W 1956 roku w budynku od strony placu Centralnego na dzisiejszym osiedlu Centrum C1 (wówczas C-31) otwarto Dom Książki (oznaczony numerem 44). Dom Książki jako przedsiębiorstwo zajmujące się hurtową i detaliczną sprzedażą książek w skali kraju powstał w 1950 roku pod nazwą Centrala Obrotu Księgarskiego „Dom Książki”. Początkowo zajmował się zarówno eksportem, jak i importem, jednak w wyniku wielu przemian i restrukturyzacji stał się przede wszystkim przedsiębiorstwem zajmującym się ogólnopolskim detalem księgarskim. W 1953 roku handel międzynarodowy przejęła Centrala Handlu Zagranicznego „Ars Polona”, w 1958 roku zaś hurtem księgarskim w skali ogólnokrajowej zajęła się Składnica Księgarska. W wyniku kolejnych przemian od 1982 roku przedsiębiorstwa Domu Książki stały się niezależne. Rok 1989 przyniósł spadek liczby księgarń Domu Książki, co spowodowane było wieloma likwidacjami, prywatyzacją oraz tworzeniem nowo powstałych prywatnych inicjatyw i przedsiębiorstw księgarskich¹Encyklopedia PWN, hasło: Dom Książki, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Dom-Ksiazki;3893599.html (dostęp: 15.11.2020).. Nowohucki Dom Książki przy placu Centralnym trwał pod tą nazwą do 1990 roku, kiedy to został sprywatyzowany. Właścicielką księgarni, od tej pory noszącej nazwę „Skarbnica”, została Anna Włodarczyk, która od 1985 roku była kierowniczką księgarni Domu Książki na placu Centralnym. Przedsiębiorczyni ta ukończyła technikum księgarskie, pierwszą praktykę odbyła właśnie w Domu Książki nr 44. Pracowała później w nowohuckiej, nieistniejącej już, kierowanej przez Lidię Miłek księgarni Domu Książki na os. Uroczym 1, którą nowohucianie nazywali „małą” księgarnią, by odróżnić ją od Skarbnicy²Marzyłam o księgarni na Rynku Głównym. Rozmowa z Anną Włodarczyk, Wirtualny Wydawca, 23.08.2004, https://wirtualnywydawca.pl/2004/08/13489/ (dostęp: 10.11.2020).. Obecnie w tym lokalu znajduje się sklep Lewiatan.

Dwupiętrowy lokal Domu Książki, czyli późniejszej Skarbnicy, miał – jak na księgarskie standardy – ponadprzeciętną powierzchnię. Zajmował on bowiem 500 m2. Była to prawdopodobnie największa pod względem powierzchni księgarnia w Krakowie. Po poemacie Ważyka³Chodzi o opublikowany na łamach „Nowej Kultury” w sierpniu 1955 roku Poemat dla dorosłych Adama Ważyka, który okazał się prawdopodobnie największym skandalem poetyckim dobry PRL i dotyczył m.in. spraw Nowej Huty. Uzależniona od czynników politycznych recepcja Poematu stworzyła podwaliny pod nowohucki mit mówiący o tym, że kultura w Nowej Hucie pojawiła się dopiero po poetyckiej interwencji Ważyka. O wpływie Poematu na historię literatury i kultury w Hucie – zob. A. Grochowska, Literacki przewodnik po Nowej Hucie, Kraków 2019, s. 111–117; A. Grochowska, Cud mniemany? Literacka Nowa Huta, w: Alternatywny przewodnik po Nowej Hucie, red. J. Klaś, Kraków 2017, s. 83; A. Grochowska, Literatura w Nowej Hucie, w: Nowa Huta w kulturze – kultura w Nowej Hucie, red. J. Klaś, M. Wąchała-Skindzier, Kraków 2019, s. 37–39. umieszczenie Domu Książki o takiej powierzchni w sercu Huty miało dodatkowy, propagandowy wydźwięk, ale również – o czym należy pamiętać – odpowiadało na potrzeby mieszkańców głodnych alternatywy, kultury i rozrywki po trudach pracy. Zakupy umilał wystrój księgarni projektu architekta i głównego projektanta nowohuckich wnętrz okolicznych osiedli Mariana Steczowicza⁴Marian Steczowicz projektował najważniejsze wnętrza usługowo-handlowe Huty lat 50. XX wieku, w tym, poza późniejszą Skarbnicą na placu Centralnym, wnętrza sklepu papierniczego na os. C-31 (Centrum C), wnętrza sklepu obuwniczego na os. A-31 (Centrum A), a także zespół wnętrz restauracji Gigant na os. A-1 (Willowe), baru przy alei Lenina ­(Solidarności), restauracji na os. A-25 (Młodości), Stacji Sanepidu, wnętrza sklepu z ­artykułami gospodarstwa domowego na os. B-32 i sklepu elektrotechnicznego (Szklane Domy). Zob. Nowa Huta. Architektoniczny portret miasta drugiej połowy XX wieku, red. J. Klaś, Ośrodek Kultury im. C.K. Norwida, Kraków 2018, s. 196., z charakterystyczną antresolą, ciężkimi szafami i regałami, sztukaterią oraz ręcznie kutymi ciężkimi żyrandolami.

Przed księgarnią rokrocznie w maju organizowano nowohuckie Kiermasze Książki. Organizował je Dom Książki. Kiermasze te w Krakowie odbywały się często przy udziale Związku Literatów Polskich⁵Zob. A. Grochowska, Literacki przewodnik po Nowej Hucie, dz. cyt., s. 128–131..

W księgarniach Domu Książki sprzedawano oprócz różnego rodzaju książek i podręczników również artykuły papiernicze, mapy, nuty, płyty gramofonowe, kasety magnetofonowe, kasety wideo itp. Skarbnica powstała w miejscu Domu Książki miała bardzo bogaty asortyment i można było tam kupić literaturę piękną, beletrystykę, literaturę dla dzieci i młodzieży, literaturę specjalistyczną i naukową, mapy, podręczniki, książki obcojęzyczne. Była miejscem, gdzie nowohucianie od pokoleń zaopatrywali się w książki i podręczniki. Lokal podzielony był na części. Po prawej stronie od wejścia głównego, w wydzielonej, znacznie mniejszej przestrzeni sprzedawano mapy i książki obcojęzyczne. W pozostałej przestrzeni, po lewej stronie od wejścia znajdował się duży, dwupoziomowy lokal szczelnie wypełniony książkami i artykułami papierniczymi.

Skarbnica przez ostatnie lata przed likwidacją miała, jak było powszechnie wiadomo, kłopoty finansowe i ostatecznie została zamknięta z przyczyn ekonomicznych. Lokal sprzedano i podzielono na trzy części. W jednej części zabytkowe wnętrze zostało zdewastowane. Powstała tam kolejna w Nowej Hucie apteka. Po jej prawej stronie, od strony alei Róż, obecnie mieści się Manufaktura Pieroga, gdzie można zjeść lub kupić na wynos pierogi. Po lewej stronie pozostała duża część lokalu z antresolą, gdzie działa obecnie restauracja Skarbnica Smaku, należąca, podobnie jak Manufaktura Pieroga, do grupy Hawełka Sp. z o.o. Lokal Skarbnicy Smaku został odrestaurowany, zachowano charakter wnętrza i nawiązano do jego księgarskiej przeszłości, umieszczając regały i półki z książkami. Można więc przyjść do Skarbnicy Smaku, zamówić kawę i poczytać książkę.

Na placu Centralnym znajdowało się także inne miejsce kojarzone z książką i prasą, czyli Klub Międzynarodowej Prasy i Książki (KMPiK), zwany popularnie Empikiem – na os. Centrum D1. Klub otworzono w 1956 roku (wcześniej, od 1954 roku, funkcjonował na os. C-1 [os. Teatralne]). Klub posiadał księgarnię i czytelnię umieszczone wśród wysokich, pokrytych kanelurami kolumn. Można tam było przyjść na kawę czy herbatę, uczyć się języków obcych, uczestniczyć w spotkaniach literackich, obcować ze sztuką i artystami, także z naukowcami. Najbardziej kojarzony był jednak z salonem literackim⁶ Zob. tamże, s. 128.. Empik zniknął z nowohuckiego krajobrazu w 1991 roku. Dziś w tym miejscu mieszczą się delikatesy Bosman.

Animowanie nowohuckiego życia literackiego przez punkty księgarskie ustało wraz ze zniknięciem Empiku. Inicjatywy ­literackie podejmowały i nieustannie podejmują miejscowe ośrodki kultury – Nowohuckie Centrum Kultury i Ośrodek Kultury im. C.K. Norwida, które prowadzą lokalną działalność wydawniczą, popularyzatorską, edukacyjną, organizują spotkania literackie i spacery tematyczne, sprzedają także wydawane przez siebie publikacje. Ważną rolę w rozwoju nowohuckiego życia literackiego pełni również Teatr Łaźnia Nowa na os. Szkolnym, rozmaite inicjatywy pojawiają się w dawnych klubach Ośrodka Kultury Kraków-Nowa Huta.

W pamięci nowohucian zapisało się też kilka księgarń, w których kupowali książki, ale gdzie nie prowadzono życia literackiego. To między innymi wspomniana księgarnia na osiedlu Uroczym, mieszcząca się niedaleko urzędu pocztowego księgarnia na os. Zielonym, znajdująca się przy bibliotece na os. Zgody 7 (czyli w tak zwanym Świecie Dziecka) maleńka księgarenka w lokalu – oszklonym niewielkim wsporniku o nieregularnym kształcie, który dziś służy za słup reklamowy (chodzi o „KLM” Księgarnię prowadzoną przez braci bliźniaków – Marka i Krzysztofa Guzych; słynęła ona z asortymentu, którego – jak mawiają nowohucianie – nie było nawet w Skarbnicy), a także księgarnie osiedlowe tak zwanej nowej Nowej Huty: księgarnia w pawilonie na os. 2 Pułku Lotniczego (dziś znajduje się tam sklep z odzieżą używaną), księgarnia w przejściu podziemnym ronda Czyżyńskiego, stoiska z podręcznikami nowymi i używanymi na targowisku Tomex, Centrum Tanich Podręczników w dawnym kinie Świt, księgarnia Krakowski Dom Książki na os. Piastów 41 itd.

Do dziś, od 1990 roku, istnieje księgarnia Złoty Wiek w pawilonie na os. Złotego Wieku 19/20, którą prowadzą Grażyna i Janusz Taborowie (lokal został jednak z czasem pomniejszony i sprzedaje się w nim wiele artykułów papierniczych, głównie karnety okolicznościowe i kalendarze). Wciąż działają księgarnie AS – na os. Stalowym 5 i tak zwana szkolna os. Teatralnym 28 prowadzone przez Anetę i Romana Lesińskich. W księgarniach AS ma się wrażenie, że jesteśmy w sklepach wielobranżowych. Poza książkami i podręcznikami kupimy tu artykuły papiernicze, zabawkowe, a także dewocjonalia, znicze czy środki na komary. Księgarze nowohuccy zapewniają, że tytuły, których nie ma w sklepie, klient indywidualny może zamówić. W dawnej restauracji Jubilatka na os. Teatralnym 11, obok dawnego kina Świt, znajduje się dziś księgarnia ze starym zabytkowym szyldem restauracji. Jest to jednak przede wszystkim sklep azabawka.pl – gdzie gros asortymentu stanowią właśnie zabawki, w tym klocki Lego, oraz artykuły papiernicze. Książki są tu jedynie dodatkiem. Wspólną cechą wymienionych księgarń jest to, że w ich asortymencie znajdują się też inne artykuły, często papiernicze lub zabawkowe. Na tę sytuację zwracała uwagę Anna Włodarczyk w wywiadzie dla „Głosu Nowej Huty”, którego udzieliła przed zamknięciem Skarbnicy: „Proszę popatrzeć na znajdujące się na rynku sieci księgarskie – sprzedaje się tam mnóstwo innych rzeczy, książki stają się produktem dodatkowym”⁷A. Łoś, Czy Skarbnica przetrwa? Rozmowa z Anną Włodarczyk, „Głos Nowej Huty” 13.02.2014, http://www.glos-tn.krakow.pl/news.php?rowstart=755 (dostęp: 10.11.2020)..

Jedyną księgarnią bez dodatkowego asortymentu jest Księgarnia Czytanie (zapisywana też jako Czy Tanie – jej reklama na oszklonej witrynie sugeruje, że jesteśmy w księgarni taniej książki) na os. Centrum B4 należąca do sieci księgarń pod tą samą nazwą.

Książka obecna jest również w Centrum Handlowym Czyżyny – jeden z lokali użytkowany jest przez sieć księgarń Świat Książki. Książki nabyć można również na sali hipermarketu Carrefour, nie tylko na wyznaczonych dla nich półkach, ale też w koszach za symboliczne kwoty. Obok postmodernistycznego budynku galerii handlowej przy ul. Marii Dąbrowskiej 17A znajduje się punkt odbioru książek bardzo konkurencyjnej cenowo internetowej księgarni Bonito.pl.

Księgarnie specjalizujące się tylko w książkach zaczęły znikać z Nowej Huty z przyczyn ekonomicznych. Anna Włodarczyk tak tłumaczyła swą decyzję o zamknięciu Skarbnicy:

Najzwyczajniej w świecie brakuje nam klientów. Żeby zarabiać, musimy po prostu sprzedawać więcej książek. Żeby tak się działo, potrzeba ludzi, a tych przychodzi do nas coraz mniej. Co więcej, zdarza się, że przychodzą, pooglądają książki i idą kupić je w internecie! (…) Jest dla mnie rzeczą skandaliczną, żeby książki dosłownie walały się w marketach. Często stoją tam duże kosze, gdzie wrzucone są książki. Książki to nie są ziemniaki, które można wrzucić do kosza i niech każdy bierze, ile chce. Proszę wybaczyć, ja jestem starym księgarzem – książka dla mnie jest dobrem naczelnym, które dobrze użyte, daje nieprawdopodobne możliwości, otwiera świat, pozwala przeżyć niezapomniane przygody, podróżować, nie ruszając się z fotela⁸Tamże..

Przez ostatnie lata istnienia Skarbnicy pojawiały się rozmaite sposoby wsparcia tego miejsca, między innymi akcje konsumenckie organizowane przez Jacka Dargiewicza i Annę Hojwę. Skarbnica nie przejęła jednak schedy po Empiku i nie została organizatorem życia literackiego. Pojawiały się tam jednorazowe spotkania, na przykład niedługo przed zamknięciem księgarni spotkanie z ­lokalnym pisarzem i performerem Sławomirem Shuty, które 28 kwietnia 2014 roku poprowadził Andrzej Robak.

Rynek jednak wymagał od tak dużego lokalu z książkami pewnej transformacji. W obecnej rzeczywistości wolnorynkowej dobrze funkcjonują więc księgarnie, które albo rozszerzają swą ofertę sprzedażową, albo łączą swą siedzibę z kawiarnią, ewentualnie stają się salonem literackim. Na tę nowohucką potrzebę postanowili odpowiedzieć po 10 latach prowadzenia klubu Kombinator w budynku Łaźni Nowej Jacek i Agnieszka Dargiewiczowie, znani nowohuccy aktywiści.

Cafe NOWA Księgarnia, os. Zgody 7 – centrum nowohuckiego życia literackiego?

W 2018 roku Krakowskie Biuro Festiwalowe ogłosiło, że w Nowej Hucie na os. Zgody 7 zostanie otwarty Punkt Informacji Miejskiej, na zaadaptowanie pozostałej przestrzeni zaś ogłosiło konkurs. Miała tam powstać księgarnio‑czytelnio‑kawiarnia. Konkurs ten wygrali Agnieszka i Jacek Dargiewiczowie, założyciele Fundacji Faktor Kultura. Tak powstała Cafe NOWA Księgarnia – jak głosi jej hasło przewodnie: „miejsce wypełnione dobrym słowem i dobrą kawą”. „Dokładnie miesiąc i 4 dni zajęło nam przygotowanie do pierwszego otwarcia”⁹Wszystkie cytaty pochodzą z rozmowy autorki z Jackiem Dargiewiczem: Rozmowa z Jackiem Dargiewiczem, Cafe NOWA Księgarnia, 2.11.2020. – komentuje Jacek Dargiewicz. Najpierw 22 listopada 2018 roku otwarto samą księgarnię. Od pierwszego dnia towarzyszyły NOWEJ spotkania literackie i warsztaty oraz spotkania służące budowaniu i podtrzymywaniu lokalnej tożsamości. Kilka miesięcy później, wiosną 2019 roku uruchomiono również kawiarnię, gdzie można zamówić różne rodzaje kaw, herbat, napojów, ciast, deserów, a w sezonie letnim także lody rzemieślnicze.

Inspiracją powstania NOWEJ były krakowskie księgarnie De Revolutionibus Books & Cafe przy ul. Brackiej czy Karakter przy Tarłowskiej. Jacek Dargiewicz jako nowohucianin znał jednak specyfikę i potrzeby mieszkańców dzielnicy, w której mieszka wiele rodzin z dziećmi oraz seniorów. Stąd też w NOWEJ znajduje się rozbudowany dział książki dziecięcej. Można tu również kupić różnego rodzaju nowości wydawnicze, w tym literaturę ambitną, przede wszystkim najnowszą literaturę współczesną, biografie, książki o architekturze, sztuce, ale też novohuciana, w tym lokalną literaturę obyczajową autorstwa Lucyny Olejniczak czy Edyty Świętek, a także innego rodzaju ciekawie i artystycznie wydane książki. NOWA sprowadza również tytuły na zamówienie klientów.

Całkowita powierzchnia lokalu, wraz z barem i zapleczem, zajmuje 70 m2. Autorem koncepcji wnętrza jest Grzegorz Pniok ze Studia House Lab, którą wykonał na zamówienie KBF. Wnętrze jest spójne, inspirowane oryginalnymi nowohuckimi wnętrzami z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku. Wcześniej w tym lokalu mieścił się sklep z konfekcją damską i męską Paw (początkowo było to przedsiębiorstwo ­państwowe, po przełomie – prywatne; obecnie znajdujące się nadal na Zgody 7, w miejscu, w którym wcześniej znajdował się salon fryzjerski), następnie dyskont odzieżowy, po czym lokal stał pusty, czekając na swój czas. Architekt zachował starą posadzkę ze sklepu, a także drzwi i antabę z bakelitowym pochwytem oraz wysokie sufity.

Projekt identyfikacji wizualnej oraz neon NOWEJ zaprojektował związany z Nową Hutą projektant graficzny i fotograf Krzysztof Piła. Wokół nazwy i jej identyfikacji krąży kilka anegdot. Wielu odwiedzających próbuje odczytać z neonu zapisaną zaprojektowanym przez Krzysztofa Piłę krojem pisma nazwę lokalu jako „WOWA”. Pytają więc obsługę: „Dlaczego WOWA? Czy właściciel jest z Ukrainy?”. Ponieważ miejsce to zajmuje nie tylko NOWA, ale i Punkt Informacyjny z umieszczonym nad wejściem zielonym neonem „Zgody 7”, dochodzi do pewnych nieporozumień. Znana jest opowieść o tym, jak znajomy nowohucianin zaproponował koleżance spotkanie w Cafe NOWEJ Księgarni, ta zaś twierdząc, że tam nigdy nie była, zaproponowała, że później mogą pójść na Zgody 7, bo jest tam równie świetna księgarnio-kawiarnia. Osoba zapraszająca do NOWEJ z przyjemnością na tę propozycję przystała. Najwięcej radości jednak mieli, gdy spotkali się na miejscu. Przez pewien czas problemy komunikacyjne sprawiał sam adres. Początkowo mało kto wiedział, że mieści się w bloku na os. Zgody 7, bo większość nowohucian nazywała ten budynek Światem Dziecka, od mieszczącego się tam do dziś sklepu z artykułami dziecięcymi.

Otwarcie NOWEJ wiązało się z pewną misją Dargiewicza:

Chciałem otworzyć w Hucie miejsce, które przywróci wartość książce. W świecie, w którym książki sprzedawane są w koszach (niekiedy na wagę), za grosze, gdzie często nie liczy się jakość tego, co i jak się wydaje, chciałem stworzyć miejsce, w którym książka będzie prezentowana i komunikowana jako wartościowy przedmiot. Książka to dobry pretekst do rozmowy, spotkania z drugim człowiekiem, a tym samym budowania relacji i tożsamości lokalnej.

Jacek Dargiewicz wspomina, że początkowo klienci przychodzili i porównywali NOWĄ ze Skarbnicą, na niekorzyść tej pierwszej, podkreślając rozmiar i różnorodność asortymentu dawnej księgarni. Jednakże NOWEJ w bardzo krótkim czasie udało się wypracować własny styl księgarski. Powstał tu bowiem salon literacki, który znany jest już nie tylko w Hucie czy Krakowie, ale też w całej Polsce. Dargiewicz tak mówi o tym koncepcie:

Przestrzeń ta ma budować społeczność lokalną. W Hucie brakowało miejsc bardziej prestiżowych, które podnoszą jej kulturotwórczą rangę. Powinniśmy odejść od myślenia, że wszystko, co wartościowe odbywa się w obrębie Plant. Dlatego zapraszamy tu autorów książek, robimy warsztaty dla dzieciaków. To pokazuje, że Huta staje się nieanonimowym miejscem na literackiej mapie, już nie tylko w Krakowie, ale i w całej Polsce. Udało nam się tu zaprosić osoby, które są ważne dla literatury współczesnej w skali kraju.

W NOWEJ gościli między innymi Monika Sznajderman, Marcin Świetlicki, Filip Springer, Szymon Hołownia, Barbara Gawryluk, Agnieszka Pajączkowska, Katarzyna Kobylarczyk, Michał Zabłocki czy Siostra Anastazja. Odbywają się tu spotkania z autorami, rozmawiają kluby czytelnicze, organizowane są warsztaty, wernisaże wystaw, koncerty, wydarzenia promujące inne kultury (pod względem popularyzatorskim, poznawczym, literackim, muzycznym, artystycznym, a nawet kulinarnym).

Co istotne, salon literacki księgarni zainaugurowało spotkanie z lokalną pisarką książek obyczajowych Edytą Świętek, autorką sagi Spacer Aleją Róż, na które przyszła cała rzesza nowohuckich wielbicieli jej twórczości. NOWA stała się miejscem tworzącym nowohuckie życie literackie i artystyczne. Zorganizowano tu spotkania z autorami publikacji poświęconych Nowej Hucie: Renatą Radłowską, Katarzyną Kobylarczyk, Anną Grochowską, Agnieszką Chłostą-Sikorską, Igorem Jarkiem, Leszkiem Konarskim czy redaktorami novohucianów – Jarosławem Klasiem i Marią Wąchałą-Skindzier. Spotkania tego rodzaju, szczególnie dotyczące książek reporterskich, mają wyjątkowy charakter. Często wówczas na widowni zasiadają bohaterowie tych książek, niekiedy też zabierają głos. Niejednokrotnie uczestnicy spotkań dzielą się swoimi historiami. Tak było w przypadku spotkania poświęconego Nowohuckiej telenoweli Renaty Radłowskiej, kiedy to wstała jedna z uczestniczek, przedstawiła się, powiedziała, że dopiero wczoraj przeprowadziła się do Nowej Huty. Miała około osiemdziesięciu lat i oznajmiła obecnym, że zaczyna nowe życie. To miejsce wyzwala takie opowieści, nasiąka mikrohistorią.

Do Cafe NOWEJ Księgarni zaprasza się również na spotkania z artystami, na przykład odbyło się spotkanie z Krzysztofem Piłą. W NOWEJ obywają się wernisaże wystaw artystycznych, w tym między innymi takich nowohucian jak malarka i graficzka Joanna Lola Styrylska (której ostatni wernisaż cyklu kolaży pod nazwą Nowohuckie rosarium odbył się 22 września 2020) czy graficzka i ilustratorka Monika Klicz. NOWA wydaje także nowohucki kalendarz przygotowywany przez lokalnych projektantów.

Jest to prawdopodobnie jedyna księgarnia w Polsce, która posiada specjalną półkę z novohucianami – książkami nowohuckich autorów i pozycjami o Nowej Hucie, obejmującą literaturę piękną, naukową różnych dziedzin (historia, geografia, socjologia itp.), popularnonaukową, przewodniki, literaturę dziecięcą, obyczajową czy kryminały. Księgarnia NOWA jest również jednym z głównych punktów sprzedaży książek wydawanych przez znajdujący się niedaleko, na os. Górali 5, Ośrodek Kultury im. C.K. Norwida. Najpopularniejszymi wydawnictwami z tej półki w Cafe NOWEJ Księgarni są Literacki przewodnik po Nowej Hucie Anny Grochowskiej, najnowsza książka Katarzyny Kobylarczyk Kobiety Nowej Huty. Cegły, perły i petardy, wznowiona w 2019 roku Nowohucka telenowela Renaty Radłowskiej czy Nowa Huta – wyjście z raju Leszka Konarskiego. Tożsamość jest bardzo ważna dla nowohucian, stąd też książki te trafiają do ich domów niezależnie od tego, czy jest to przewodnik, beletrystyka, reportaż czy książka naukowa. Dodatkowo w tym miejscu można spotkać, o czym NOWA również informuje, wielu pisarzy i artystów. Stałymi literackimi bywalczyniami i bywalcami są Katarzyna Kobylarczyk (której auto­grafy widnieją na egzemplarzach jej książek sprzedawanych w NOWEJ), Renata Radłowska, Anna Grochowska czy Igor Jarek.

Pisarze przychodzą do NOWEJ pisać. Słynna jest opowieść o tym, że zanim księgarnia stała się też kawiarnią, przychodziła tu ze swoim termosem Katarzyna Kobylarczyk i pisała książkę Strup, za którą otrzymała w 2020 roku Nagrodę im. Ryszarda Kapuścińskiego. „Czuję się prawie jak ojciec chrzestny tej książki” – opowiadał z uśmiechem Jacek Dargiewicz. Po tej chwalebnej inauguracji w NOWEJ wciąż powstają kolejne książki.

NOWEJ niewątpliwie udało się stać ważną częścią lokalnej sceny literackiej, a także animatorem życia literackiego w Nowej Hucie. Prezentowane są tam pewne trendy literackie. Większość wydarzeń jest organizowana i finansowana ze środków pozyskanych na promocję czytelnictwa przez Fundację Faktor Kultura Dargiewiczów. W lutym 2020 roku NOWA została Ambasadorem Dźwigaczy Kultury 2019, a „Nagroda została przyznana za skupienie wokół Zgody 7 społeczności Nowej Huty oraz za wypracowanie nowej jakości relacji z lokalnym biznesem”¹⁰Zob. Ambasadorem Dźwigaczy Kultury 2019 r. została nowohucka księgarnia, 25.02.2020, http://naszahuta.pl/ambasadorem-dzwigaczy-kultury-2019-r-zostala-nowohucka-ksiegarnia/ (dostęp: 12.11.2020).. Jak podała Anna Kapusta, koordynatorka ds. informacji turystycznej w punkcie Zgody 7: „Od października 2018 do końca września 2020 roku odbyło się u nas 301 wydarzeń (z uwzględnieniem kilku zrealizowanych online)”. W drugie urodziny Cafe NOWA Księgarnia opublikowała post na Facebooku, w którym została podana informacja, że przez ten czas NOWĄ odwiedziło ponad 30 tysięcy osób, dla których przygotowano ponad 20 tysięcy kaw¹¹Zob. https://www.facebook.com/NOWAwHUCIE/photos/a.212679769631905/
715238242709386/ (dostęp: 22.11.2020)..

Szczęśliwie dla książki kawa w NOWEJ jest jej towarzyszką. Te dwie jakości – książka i kawa – uzupełniają się. Gdy przyszła pandemia COVID-19 i lock­down wiosną 2020 roku, to właśnie księgarnia podźwignęła kawiarnię. Jak powiedział Jacek Dargiewicz:

To bardzo zweryfikowało nasze bycie w Hucie, bo ludzie do nas dzwonili i pisali, że chcą, żebyśmy funkcjonowali dalej, że chcą od nas kupować książki w tym czasie, chcą, żebyśmy tu byli. Książki odbierali osobiście, były też wysyłane do paczkomatów, rozwożone po Hucie. Ludzie spoza Huty zamawiali książki, mówili nam, że to miejsce jest dla nich ważne. Księgarnia uratowała kawiarnię.

W tym czasie powstała także internetowa księgarnia NOWA: www.nowaksiegarnia.pl. Jak się okazało, powstanie sklepu internetowego przyczyniło się do sprzedaży książek w skali kraju. Sprzedaż pozanowohucką wspomogło także organizowanie wokół księgarni życia literackiego, bowiem dało to możliwość zdobycia książki z autografem pisarzy, którzy akurat mieli w NOWEJ spotkania autorskie (w czasie pandemii transmitowane online bez udziału publiczności). W sprzedaży wysyłkowej ważną rolę odgrywają tu novohuciana. Sięgają po nie osoby związane z Hutą, mieszkające w innych częściach kraju lub świata, jak również osoby zainteresowane tą tematyką.

Cafe NOWA Księgarnia w grudniu 2020 roku głosami czytelników została wybrana Księgarnią Roku 2020 w kategorii „Najlepsze wydarzenia” i otrzymała Znaki Jakości Krakowa Miasta Literatury UNESCO w plebiscycie „Wybieramy Księgarnie Roku 2020”.

Księgarnia Skrzat, os. Niepodległości 3

Otwarta dwa lata wcześniej, bo 3 marca 2016 roku księgarnia Wydawnictwa Skrzat, której właścicielem jest Stanisław Porębski, działa w jednym z lokali pawilonu modernistycznego znajdującego się na os. Niepodległości 3. To księgarnia należąca do Wydawnictwa Skrzat, które ma swą siedzibę w Krakowie przy ulicy Na Szaniec 14. Pierwsza Księgarnia Skrzat została otwarta w 1990 roku przy ulicy Prądnickiej 77, działalność wydawniczą zaś rozpoczęto w 1994 roku. Pierwszą wydaną publikacją była książka Uczymy się pisać literki. Do 2007 roku wydawnictwo specjalizowało się w wydawaniu książek dla dzieci i młodzieży (głównie: książki edukacyjne, poezja, baśnie, powieści przygodowe, fantasy, detektywistyczne, klasyka literatury dziecięcej i młodzieżowej), od tego roku zaś zaczęło rozszerzać ofertę, publikując również książki dla dorosłych czytelników (głównie powieści obyczajowe, historyczne, kryminały), które sygnowane są jako WS (Wydawnictwo Stanisław Porębski). Druga Księgarnia Skrzat została otworzona w 2002 roku przy ulicy Na Kozłówce 3. Trzecią księgarnię usytuowano właśnie w Nowej Hucie, na wzniesionym w latach siedemdziesiątych XX wieku jednym z osiedli założenia architektonicznego Bieńczyce Nowe. Sam lokal nie kojarzył się wcześniej mieszkańcom z literaturą, bowiem mieściły się tam od początku istnienia obiektu różne sklepy handlowo-usługowe, w tym warzywny i mięsny. Reklamowane w prasie i Internecie otwarcie księgarni w tym miejscu zachęciło wielu mieszkańców osiedla Niepodległości do odwiedzin i opowiedzenia księgarzom o przeszłości lokalu. Do nowo otwartej księgarni zapraszano mieszkańców dzielnicy na łamach „Dziennika Polskiego” tymi słowy: „Po zamknięciu legendarnej Skarbnicy niespełna dwa lata temu, dziś do Nowej Huty wracają książki”¹²M. Rogozik, Księgarnia już otwarta, „Dziennik Polski” 16.03.2016, https://dziennikpolski24.pl/ksiegarnia-juz-otwarta/ar/9475851 (dostęp: 17.10.2020).. Na łamach portalu www.rodzinny-krakow.pl czytaliśmy, że: „Miłośnicy książek z Nowej Huty mogą odetchnąć z ulgą. Po upadku Skarbnicy w 2014 r. w tej dzielnicy miasta znów pojawi się księgarnia”¹³W Nowej Hucie znów będzie księgarnia, https://www.rodzinny-krakow.pl/wydarzenia-w-krakowie/akcje-projekty-konkursy/5429-w-nowej-hucie-znow-bedzie-ksiegarnia (dostęp: 17.10.2020)..

Asortyment nowohuckiej księgarni Wydawnictwa Skrzat zbliżony jest do pozostałych ofert krakowskich księgarni tego wydawcy mieszczących się w Krowodrzy i w Prokocimiu. Wybór tytułów różni się nieznacznie. Różnice te, jak podają księgarki, powodowane są preferencjami klientów. W Księgarni Skrzat można więc kupić rozmaite książki dla dzieci i młodzieży publikowane przez tego wydawcę, a także literaturę różnych gatunków skierowaną do dorosłych. Ciekawym akcentem nowohuckim jest możliwość kupienia książek związanego z tą dzielnicą Adama Miklasza – Ostatni mecz oraz Szkoła polskiego boksu (2009)¹⁴O motywach nowohuckich u Miklasza: zob. A. Grochowska, Literacki przewodnik…, dz. cyt. W nowohuckiej księgarni znajdziemy również pokaźny dział z przyborami papierniczymi oraz zabawkami, które według księgarek pomagają w utrzymaniu tego miejsca.

Księgarnia podejmuje również wysiłek związany z animacją literacką i kulturową lokalnej społeczności, szczególnie dzieci i młodzieży. Organizowane są tu spotkania autorskie z pisarzami i ilustratorami związanymi z Wydawnictwem Skrzat, kierowane do najmłodszego odbiorcy. Księgarnia współpracuje z Fundacją Burza Mózgów, która organizuje w jej lokalu rozmaite warsztaty. Właścicielom zależy na tym, by księgarnia stanowiła miejsce zachęcające i nastrajające od najmłodszych lat do czytania i rozmów o literaturze.

Księgarnie Nowej Huty – co je łączy?

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech księgarni nowohuckich jest to, że niemal we wszystkich tych sklepach w asortymencie poza książkami znajduje się coś więcej. Najczęściej są to artykuły papiernicze i zabawki albo – jak w przypadku NOWEJ – połączenie z kawiarnią i punktem informacji turystycznej. Księgarnie Nowej Huty stawiają na kontakt z klientem, budują relację, realizują jego indywidualne zamówienia. Obecnie dwie z nich biorą czynny udział w życiu literackim i je współtworzą. Cafe NOWA Księgarnia, która ma duży wkład w budowanie lokalnej społeczności oraz dbanie o świadomość i tożsamość lokalną, jest animatorem życia literackiego i zaczyna skupiać wokół siebie środowisko literackie. Daje to duże możliwości zbudowania poważnej alternatywny dla wypracowywanej przez stulecia opinii o centrum Krakowa jako głównego ośrodka życia literackiego w mieście. Zainspirowana krakowskim sposobem prowadzenia życia literackiego i kulturalnego Nowa Huta ma już swoje trasy literackie i swój literacki przewodnik, ma swoje ławki literackie, swoich animatorów, działaczy, społeczników, badaczy, profesjonalistów i amatorów, swoich artystów i pisarzy, ma również świadomych i aktywnych księgarzy. Przede wszystkim jednak Nowa Huta ma silną, własną odrębną tożsamość i jest tego świadoma.