Paulina Knapik

Mieczysława Pasternak

Beata Szydłowska

Biblioteka Kraków

Kulturotwórcza rola Biblioteki Kraków

Współczesne biblioteki publiczne to nie tylko miejsca gromadzenia, opracowania, przechowywania i udostępniania materiałów bibliotecznych, ale również ośrodki informacji i centra multimedialne realizujące zadania informacyjne, dokumentacyjne, a także kulturotwórcze. Ich głównym celem jest wychowanie świadomego i dojrzałego czytelnika. Zmieniają się zarówno funkcje i zadania bibliotek, jak i rodzaj gromadzonych zbiorów. Obecnie w Bibliotece Kraków gromadzone i udostępniane są książki, audiobooki, gry planszowe i komputerowe, filmy, komiksy, prasa codzienna i czasopisma, a także czytniki e-booków. Stan wszystkich zbiorów na 31 grudnia 2017 roku wyniósł 1 171 045 woluminów. Czytelnicy mogą również korzystać z bezpłatnego dostępu do zasobu zbiorów elektronicznych udostępnianych za pomocą platform Legimi i IBUK.pl. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom seniorów, osób słabowidzących i niewidomych, Biblioteka Kraków udostępnia książki wydane dużym drukiem ułatwiającym czytanie, a także odtwarzacze cyfrowych książek mówionych, tak zwane czytaki wraz z książkami w formacie Daisy czy mp3.

Z roku na rok rozszerza się oferta gromadzonych zbiorów, a także oferta kulturalno-edukacyjna adresowana do wszystkich grup odbiorców. Jest to niezwykle trudne zadanie dla bibliotekarzy, którzy powinni być kreatywni, znać środowisko lokalne i jego potrzeby, współczesne trendy w bibliotekarstwie, a przede wszystkim rynek wydawniczy, by kształtować gust czytelniczy młodego pokolenia. Do tego muszą prowadzić działania animacyjne, wychodzić z ofertą w przestrzeń miejską, uczestniczyć w lokalnych i ogólnopolskich akcjach czytelniczych, a także porządkować księgozbiór czy pozyskiwać nowych czytelników. To tylko kilka ogólnych i najważniejszych zadań. A jak te zadania realizuje Biblioteka Kraków?

Biblioteka Kraków za pośrednictwem Biblioteki Głównej i 56 filii prowadzi szeroką i różnorodną działalność kulturalno-edukacyjną w formie spotkań autorskich, lekcji bibliotecznych, warsztatów literackich i czytelniczych, spektakli teatralnych, Dyskusyjnych Klubów Książki czy prelekcji i wykładów tematycznych. Oferta skierowana jest do szerokiego grona odbiorców, to znaczy dzieci, młodzieży, rodziców, dorosłych, nauczycieli, seniorów, a także osób z niepełnosprawnością. Celem działań jest promowanie literatury i czytelnictwa wśród mieszkańców Krakowa i okolicznych miejscowości, kształtowanie i utrwalanie pozytywnych nawyków uczestnictwa w kulturze, stwarzanie przestrzeni do integracji międzypokoleniowej i społecznej oraz intensyfikacja działań promujących biblioteki jako instytucje otwarte, przyjazne, umożliwiające rozwój i rozrywkę. W 2017 roku zorganizowano 2 677 wydarzeń, w których wzięło udział 51 644 osób. Osiągnięcie takich wyników nie byłoby możliwe bez środków finansowych, zaangażowania bibliotekarzy oraz współpracy z organizatorem, ośrodkami akademickimi, placówkami oświatowymi, instytucjami kulturalnymi, fundacjami, stowarzyszeniami, radami dzielnic, innymi bibliotekami, pisarzami, artystami, lokalnymi twórcami oraz osobami prywatnymi.

Biblioteka Kraków realizuje autorskie projekty kulturalne, włącza się w wydarzenia i akcje ogólnopolskie oraz lokalne. Wydarzeń jest bardzo dużo, dlatego w niniejszym artykule omówione zostaną tylko najważniejsze inicjatywy. Przedstawione zostaną wydarzenia realizowane przez wszystkie filie Biblioteki Kraków, następnie działania lokalne, by zakończyć omówieniem oferty skierowanej do osób z niepełnosprawnością.

Projekty

Środki budżetowe bibliotek są ograniczone, dlatego każda instytucja stara się pozyskiwać środki zewnętrzne na realizację grantów. W 2017 roku w Bibliotece Kraków pozyskano środki na realizację trzech zadań.

„Festiwal Magia czytania z Fundacją PZU” to projekt, który miał na celu promocję czytelnictwa i uczestnictwa w kulturze, wyrobienie nawyku czytania i słuchania literatury, wzbogacenie wiedzy, integrację młodych ludzi z dysfunkcjami wzroku, słuchu i intelektu z ich sprawnymi rówieśnikami, kształtowanie pozytywnych postaw wobec innych. Projekt składał się z pięciu elementów:

• „Karuzela z autorami” to cykl spotkań autorskich z pisarzami książek dla dzieci i młodzieży. Autorzy inspirowali uczestników do sięgania po książki, opowiadali o pracy twórczej i etapach powstawania książek. Czytelnicy spotkali się między innymi z Barbarą Gawryluk, Beatą Ostrowicką, Renatą Piątkowską, Joanną Olech, Agnieszką Frączek, Grażyną Bąkiewicz, Anną Onichimowską, Pawłem Beręsewiczem, Małgorzatą Strękowską-Zarembą.
• „Teatr wśród książek” to cykl przedstawień teatralnych przygotowanych przez aktorów Teatru Otwartego TO oraz Studia Teatralnego KRAK-ART.
• „Literacki świat dziecka, czyli warsztaty dla najmłodszych” to cykl zajęć dla podopiecznych Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie z pisarzami, plastykami i grafikami. Wynikiem było wydanie dwóch książek W pałacu Prezydenta oraz Niewiarygodne przygody królewny Natalki napisanych przez podopieczne szpitala. W ogrodzie Biblioteki Głównej zorganizowano spotkanie promocyjne z udziałem młodych autorek.
• „Niewidzialna biblioteka” to wystawa prezentująca narzędzia tyflograficzne, a także cykl zajęć służący uwrażliwieniu dzieci i młodzieży na potrzeby osób z niepełnosprawnością.
• „Klub Słuchającego Malucha” to cykl zajęć dla rodziców oraz ich dzieci do 6 lat. Kluby powstały w Filii nr 20 przy ul. Opolskiej 37, Filii nr 45 przy ul. Teligi 24 oraz Filii nr 56 na os. Zgody 7. Zakupiono tam edukacyjne gry planszowe oraz materiały do zajęć i warsztatów.

Projekt cieszył się popularnością wśród dzieci, nauczycieli oraz rodziców. Realizacja działań była możliwa dzięki środkom pozyskanym z Fundacji PZU. W ramach tego zadania zrealizowano 42 wydarzenia, w których uczestniczyły 2934 osoby.

„Z matematyką na wesoło” to wakacyjny projekt realizowany dzięki wsparciu finansowemu Fundacji mBanku skierowany do dzieci w wieku 6–9 lat, które w czasie wakacji spędzały czas w mieście i korzystały z oferty instytucji publicznych. Uczestnikami były dzieci rozpoczynające edukację szkolną w wieku 6 lat, dla których najlepszą formą nauki jest zabawa i interaktywne działanie. Celem było rozwijanie zdolności logicznego myślenia i zapamiętywania, uczenie wytrwałości i koncentracji, pomaganie w przezwyciężaniu trudności, rozwijanie zdolności poznawczych, rozumienie podstawowych pojęć, opanowanie odpowiednich umiejętności, rozwijanie zainteresowań matematycznych poprzez zabawę. Przeprowadzono 20 spotkań, podczas których wykorzystano zakupione logiczne i matematyczne gry planszowe oraz materiały plastyczne. Na zakończenie zorganizowano konkurs na przygotowanie własnego projektu gry planszowej. Dzieci aktywnie wzięły w udział w zabawie, przygotowując gry matematyczne wraz z instrukcją oraz formą graficzną.

„Literatura kluczem do wrót wyobraźni. Jak dobrą historię zamienić w ciekawą grę komputerową” to projekt realizowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Partnerstwo dla książki” we współpracy z Krakowskim Parkiem Technologicznym. Zadanie adresowane było do młodzieży w wieku 13–18 lat, która lubi gry komputerowe, jest kreatywna i ciekawa świata oraz chce spróbować sił w tworzeniu scenariusza gry komputerowej. Zgodnie z opracowaniami naukowymi jednym z zadań biblioteki jest promowanie wśród młodzieży wiedzy, ustawicznej edukacji, umiejętności poszukiwania informacji oraz czytania ze zrozumieniem, a także podnoszenie kompetencji cyfrowych¹Między dzieciństwem a dorosłością. Młodzież w bibliotece, red. A.M. Krajewska, Warszawa 2012, s. 107–112.. Prowadzący zajęcia odwoływali się do literatury oraz wątków zaczerpniętych z książek i wykorzystanych w grach. Drugim etapem projektu była organizacja konkursu na autorski scenariusz gry komputerowej. W projekcie wzięła udział młodzież, która nie korzystała wcześniej z oferty Biblioteki.

Dyskusyjny Klub Książki to program zapoczątkowany przez Instytut Książki i realizowany w formie programu dotacyjnego dla wojewódzkich bibliotek publicznych. Przy jego realizacji Biblioteka Kraków współpracuje z Wojewódzką Biblioteką Publiczną w Krakowie. Spotkania Dyskusyjnych Klubów Książki w Bibliotece Kraków organizowane są dla dzieci (Filia nr 15, 48 i 49) oraz dorosłych (Filia nr 2 i 48). Celem jest popularyzowanie mody na czytanie oraz integracja środowiska lokalnego skupionego wokół biblioteki. W ciągu roku, ze środków Instytutu Książki, organizowane są spotkania z pisarzami, którzy goszczą na posiedzeniach Klubu i odpowiadają na pytania czytelników.

Wydarzenia ogólnopolskie oraz lokalne

Biblioteka Kraków włącza się w różnorodne wydarzenia i akcje organizowane na terenie kraju lub lokalnie w Małopolsce czy Krakowie. Bierze udział w Ogólnopolskim Tygodniu Bibliotek, który w 2017 roku zorganizowano pod hasłem „Biblioteka. Oczywiście!”. Głównym celem wydarzenia było podkreślenie roli czytania i bibliotek w poprawie jakości życia, edukacji oraz zwiększenie prestiżu zawodu bibliotekarza i zainteresowania książką szerokich kręgów społeczeństwa. Z tej okazji Biblioteka Kraków przygotowała bogaty program spotkań. W ofercie znalazło się ponad 80 wydarzeń, między innymi warsztaty promujące czytelnictwo, pokazy multimedialne na temat bibliotek w Polsce i na świecie, spotkania z podróżnikami i przewodnikami, lekcje biblioteczne o historii pisma, książek i bibliotek, głośne czytanie dzieciom, warsztaty czytelnicze oraz teatralne, konkursy literackie, akcje wymiany książek, warsztaty malarskie, spotkania autorskie z Łukaszem Dębskim, Barbarą Gawryluk, konkurs recytatorski dla przedszkolaków zatytułowany Wiosenne brzechwałki, a w parku Ratuszowym zorganizowano spotkanie „Czytanie łączy pokolenia”. Dzieci w wieku 10–12 lat uczestniczyły w Nocy w bibliotece zorganizowanej pod hasłem Podróż w czasie i przestrzeni, która została przygotowana na motywach powieści Lewisa Carolla Alicja w Krainie Czarów. Finałowym wydarzeniem była gala konkursu „Czytelnik Roku 2016/2017”, którą zorganizowano w Teatrze Groteska.

2 września 2017 roku Biblioteka Kraków włączyła się w akcję Narodowego Czytania zorganizowaną pod Patronatem Honorowym Pary Prezydenckiej. Do wspólnego czytania wybrano dramat Stanisława Wyspiańskiego Wesele. Najważniejszym punktem programu Biblioteki było wydarzenie zorganizowane na krakowskim Rynku Głównym. „Państwo Młodzi” wraz z członkami Zespołu Pieśni i Tańca „Krakowiacy” złożyli kwiaty pod tablicą upamiętniającą miejsce, w którym Stanisław Wyspiański napisał Wesele, a potem w kościele Mariackim w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, w której odbył się ślub Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną. W oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie – Galerii Malarstwa Polskiego XIX wieku w Sukiennicach rozpoczęto literacką biesiadę. Słowo wstępne wygłosił dr Stanisław Dziedzic, dyrektor Biblioteki Kraków, a zaproszeni goście wcielili się w poszczególne postaci I aktu dramatu. Wśród nich byli: dyrektorzy miejskich instytucji kultury, aktorzy, poeci, dyrektorzy bibliotek naukowych, przedstawiciele duchowieństwa, świata kultury, nauki, mediów, a także potomkowie rodziny Rydlów i Tetmajerów. Po zakończeniu czytania orszak weselny wyruszył dalej, by pod Ratuszem przekazać nowej parze młodej czapkę krakuskę oraz koronę z kwiatów dla panny młodej. Drugą część wydarzenia stanowiło czytanie aktu II i III przygotowane przez aktorów Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej. Fragmenty dramatu Wyspiańskiego można było usłyszeć również w innych punktach miasta, poza ścisłym centrum. Biblioteka Kraków zaprosiła mieszkańców także do parku Ratuszowego, Parku Miejskiego „Młynówka Królewska” oraz ogrodu Biblioteki Głównej. W parku Ratuszowym fragmenty dramatu czytali przedstawiciele Rady i Zarządu Dzielnicy XVIII, aktorzy Teatru Ludowego, aktorzy Teatru Otwartego TO, przedstawiciele instytucji kultury, czytelnicy. Na terenie Parku Miejskiego „Młynówka Królewska” Biblioteka wraz z Zarządem Zieleni Miejskiej zorganizowała Narodowe Czytanie, podczas którego nastąpiło uroczyste otwarcie Kącika Czytelniczego im. Szewczyka Dratewki. W dalszej części wydarzenia krakowscy aktorzy i zaproszeni goście czytali fragmenty dramatu Wyspiańskiego.

Biblioteka Kraków włączyła się w organizację Nocy Poezji, realizowanej w 2017 roku pod hasłem Co się w duszy komu gra, co kto widzi w swoich snach – cytatem z dramatu Stanisława Wyspiańskiego Wesele. Biblioteka zaprosiła czytelników i mieszkańców Krakowa do udziału w dziewięciu różnych wydarzeniach. Był to: pokaz mody inspirowanej twórczością Wyspiańskiego, warsztaty plastyczne malowania na szkle oraz przenoszenia secesyjnych motywów kwiatowych na bawełnianą torbę, rodzinna gra terenowa Po Krakowie śladami Stanisława Wyspiańskiego, spotkanie poetyckie Co nam dzisiaj w duszy gra – każdy z zaproszo- nych poetów odpowiadał swoim wierszem na strofy zaczerpnięte z utworów Wy- spiańskiego. Biblioteka zorganizowała również spotkanie autorskie z Adamem Ziemianinem, podczas którego prof. Bolesław Faron przybliżył uczestnikom sylwetkę poety, widowisko Teatr cieni: Cienie „Wesela” Stanisława Wyspiańskie- go przygotowane w oknach zabytkowego budynku Dworca PKP przez zespół aktorów Teatru Otwartego TO. Widzowie obserwowali cienie rzucane przez specjalnie stworzone na potrzeby spektaklu lalki oraz rekwizyty i wsłuchiwali się w kwestie wygłaszane przez aktorów. Zorganizowano również koncert poetycko-muzyczny wierszy i piosenek Józefa Barana do muzyki Andrzeja Zaryckiego, spektakle teatralne, audycję Jakuba Kosiniaka, na którą złożyły się poetyckie teksty Stanisława Wyspiańskiego, a także kilka fragmentów listów do Lucjana Rydla.

W 2014 roku po raz pierwszy biblioteki miejskie we współpracy z Krakowskim Biurem Festiwalowym oraz Urzędem Miasta Krakowa zorganizowały konkurs „Czytelnik Roku”, którego celem jest zachęcanie do korzystania z usług bibliotek publicznych, rozbudzanie zainteresowań czytelniczych i literackich, kształtowanie nawyku regularnego czytania, promowanie Krakowa jako Miasta Literatury UNESCO. Biblioteka Kraków kontynuuje tradycję. Gala finałowa konkursu organizowana jest zawsze w czasie Tygodnia Bibliotek. W 2017 roku galę zorganizowano w Teatrze Groteska. Tytuł „Czytelnika Roku” przyznawany jest w trzech kategoriach wiekowych. Przyznawane są również nagrody specjalne. Laureaci otrzymali nagrody książkowe, gadżety, gry planszowe oraz zaproszenia na wydarzenia artystyczne i kulturalne. Wzięli również udział w spektaklu Kot w butach. Nagrody ufundowali: organizatorzy, Teatr Groteska, Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK, Wydawnictwo Skrzat, Teatr Łaźnia Nowa, Teatr Bagatela, Teatr KTO, Teatr Ludowy.

Ważnym dla czytelników i bibliotekarzy wydarzeniem jest udział w Międzynarodowych Targach Książki w Krakowie. Przez cztery dni bibliotekarze promowali działalność instytucji, rozdawali materiały promocyjne oraz wydawnictwa, zachęcali do korzystania z usług filii i oferty Biblioteki, udzielali informacji. W Dziecięcej Strefie Warsztatowej zorganizowano dwa warsztaty zatytułowane Książka obrazkowa nową formą pracy z czytelnikiem adresowane do dzieci w wieku 7–10 lat. Dla bibliotekarzy zorganizowano panel tematyczny Biblioteka Kraków wobec wyzwań współczesności, w czasie którego dr Stanisław Dziedzic, dyrektor Biblioteki, przedstawił historię bibliotek publicznych, a pozostali prelegenci system biblioteczny i proces jego scalenia oraz działalność kulturalno-edukacyjną.

Autorskim projektem jest Krakowski Dzień Głośnego Czytania obchodzony 29 września. Celem akcji jest zachęcenie rodziców, dziadków, rodzeństwa, członków rodziny do wspólnego głośnego czytania. Zalety głośnego czytania, według Ireny Koźmińskiej i Elżbiety Olszewskiej, to: zaspokajanie potrzeb emocjonalnych dziecka, budowanie poczucia własnej wartości i więzi, wspieranie rozwoju psychicznego, intelektualnego i społecznego, rozwijanie umiejętności językowych, pobudzanie kreatywności i pozytywnych skojarzeń, że czytanie jest przyjemnością²I. Koźmińska, E. Olszewska, Wychowanie przez czytanie, Warszawa 2014, s. 47–67.. Z tej okazji w filiach bibliotecznych zorganizowano spotkania, w czasie których czytano fragmenty znanych utworów dla dzieci. Czytelnicy mieli okazję spotkać się z ilustratorem Łukaszem Zabdyrem, pisarzem Michałem Rusinkiem, pisarką Ewą Stadtmüller czy Alicją Biedrzycką. Zaproszeni goście z zainteresowaniem włączyli się w akcję, czytając dzieciom ulubione fragmenty książek.

To tylko kilka przykładów wydarzeń organizowanych przez Bibliotekę Kraków. W ciągu roku uczestniczy ona również w obchodach ogólnoeuropejskiej kampanii Tygodnia z Internetem, Małopolskich Dniach Książki „Książka i Róża” koordynowanych przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną w Krakowie, akcji „Żonkile” zainicjowanej przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie dla upamiętnienia rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim, Tygodniu Osób Niepełnosprawnych „Kocham Kraków z wzajemnością – Małopolskie Dni Osób Niepełnosprawnych”, Ogólnopolskim Tygodniu Czytania Dzieciom, Ogólnopolskim Święcie Wolnych Książek, Targach Zajęć Pozalekcyjnych, akcji „Zajrzyj do Huty” organizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa Oddział Dzieje Nowej Huty, akcji „Zaczytani org”, organizuje również akcję lato i zima skierowaną do dzieci spędzających ferie i wakacje w mieście.

Współpraca środowiskowa

Każda filia biblioteczna realizuje program kulturalno-edukacyjny adresowany do lokalnej społeczności. Filie posiadające systemy wystawiennicze przygotowują wystawy indywidualne i zbiorowe, prezentują prace lokalnych twórców, uczniów ze szkół i przedszkoli współpracujących z filiami, a także uczniów Liceum Plastycznego im. Jana Matejki w Nowym Wiśniczu i studentów Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Biblioteka staje się miejscem spotkań i integracji, ponieważ na wernisaże lub finisaże artyści zapraszają rodzinę, znajomych, przyjaciół, a bibliotekarze czytelników. Uczestnicy rozmawiają o prezentowanych pracach, dzielą się spostrzeżeniami, poznają warsztat artysty oraz jego samego. W 2017 roku zorganizowano 2168 wystaw.

Dla czytelników najciekawszym sposobem promocji czytelnictwa jest możliwość spotkania z autorem ulubionej książki, dlatego w filiach organizowane są spotkania z pisarzami książek dla dorosłych, dzieci i młodzieży, a także poetami. Zainteresowaniem cieszą się również wykłady pracowników naukowych oraz prelekcje o sztuce i literaturze. Często sami autorzy i prelegenci zwracają się do Biblioteki z propozycją zorganizowania wieczoru autorskiego lub wykładu. W Filii nr 21 czterokrotnie zorganizowano wręczenie nagrody Krakowska Książka Miesiąca. Gośćmi spotkań byli: Grzegorz Bogdał, laureat sierpnia za książkę Floryda, prof. Wojciech Ligęza, laureat października za wstęp do Wyboru poezji Wisławy Szymborskiej, Anna Grochowska, laureatka listopada za książkę Wszystkie drogi prowadzą na Krupniczą, Józefa Hennelowa, laureatka grudnia za książkę Coraz bliżej albo coraz mniej.

Dla szkół i przedszkoli Biblioteka oferuje lekcje biblioteczne. Uczestnicy poznają zbiory biblioteczne, zasady korzystania z zasobów, ofertę Biblioteki, katalog on-line, historię książki i druku oraz pracę bibliotekarza. Dla uczniów szkół średnich organizowane są konsultacje maturalne dotyczące doboru literatury, opracowań i podręczników, a także sposobu tworzenia bibliografii. Rodzice z dziećmi do lat 6 uczestniczą w spotkaniach organizowanych w ramach Klubu Słuchającego Malucha. Poznają poradniki, ćwiczenia rozwijające motorykę małą i dużą, a także kreatywność. Każde spotkanie ma temat przewodni, czytane są fragmenty książek, organizowane są warsztaty plastyczne lub muzyczne.

Biblioteki publiczne tworzą idealną przestrzeń dla starszego pokolenia. W bibliotece osoby starsze mogą uczestniczyć w licznych imprezach kulturalnych organizowanych wyłącznie dla nich w celu pogłębienia posiadanej wiedzy, poszerzenia swoich zainteresowań, hobby czy dla rozrywki. Jednocześnie biblioteka jest dla nich doskonałym miejscem realizacji potrzeb i zachowań kompensacyjnych, staje się ona obszarem, gdzie mogą znaleźć ciepłe słowo, zrozumienie i zainteresowanie, gdzie są oczekiwanie z uśmiechem³M. Dobrowolska, Seniorzy w bibliotekach publicznych, Warszawa 2012, s. 57–58..

Biblioteka Kraków dąży do bycia miejscem przyjaznym seniorom. Dla dorosłych czytelników, a szczególnie seniorów organizowane są warsztaty plastyczne, artystyczne oraz rękodzielnicze. Na tych zajęciach uczestnicy uczą się rysować, malować, wykonywać dekoracje z papieru, tkanin itp. Warsztaty często połączone są z prelekcją na temat historii sztuki i technik plastycznych. Dużym zainteresowaniem cieszą się imprezy w cyklu „Slajdowiska”. Są to spotkania z podróżnikami, którzy opowiadają o odwiedzanych miejscach i prezentują fotografie. W ubiegłym roku czytelnicy wysłuchali opowieści o podróży po Izraelu, Ziemi Świętej, Armenii, Afryce. Podróżnicy opowiadają o historii, zabytkach, zwyczajach, faunie i florze oraz o swoich wrażeniach z wyprawy. W wybranych filiach organizowane są kursy komputerowe dla seniorów oraz indywidualne warsztaty poświęcone obsłudze urządzeń mobilnych. Celem jest zwiększenie umiejętności informacyjno-komunikacyjnych ludzi starszych oraz uświadomienie znaczenia samokształcenia i aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Na potrzeby seniorów organizowane są także zajęcia usprawniające pamięć oraz zachęcające do ustawicznego uczenia się, które poprawia sprawność pracy mózgu i zapobiega procesowi starzenia się⁴N. Minge, K. Minge, Trening umysłu dla osób 50+, Warszawa 2013, s. 17..

Funkcjonowanie filii w środowisku lokalnym i współpraca z nim jest niezmiernie istotna. Na terenie Krakowa istnieje 18 dzielnic, a w każdej zlokalizowane są filie biblioteczne, które współpracują z nimi. Filia nr 21 współpracuje z Radą Dzielnicy V Krowodrza, organizując spotkania w cyklu „Porozmawiajmy o Krowodrzy”. Tematyka jest różnorodna, dotyczy przeszłości, teraźniejszości i przyszłości Krowodrzy. Spotkania prowadzi radny dzielnicy Łukasz Mańczyk. Patronat nad cyklem objęło Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Radio Kraków, „Dziennik Polski”, TVP Kraków. W 2017 roku zorganizowano cztery spotkania:

• Łobzów: Pałac, park, przestrzeń miejska – gościem była prof. Anna Kantarek, kierownik Zakładu Przestrzeni Urbanistycznych Politechniki Krakowskiej i jej studenci. Przedstawiono historię pałacu i ogrodu w Łobzowie. Profesor Anna Kantarek przedstawiła swoją koncepcję przywrócenia historycznego charakteru Łobzowa i udostępnienia go mieszkańcom Krowodrzy;
• Młynówka Królewska – spotkanie z Piotrem Kempfem, dyrektorem Zarządu Zieleni Miejskiej, oraz dr Ewą Heczko-Hyłową, specjalistką od rozwoju miasta, emerytowanym pracownikiem Politechniki Krakowskiej. Rozmawiano o planach zagospodarowania Parku Miejskiego „Młynówka Królewska”;
• Kosynierzy z Krowodrzy – w spotkaniu wzięli udział: dr hab. Mieczysław Rokosz – prezes Komitetu Kopca Kościuszki, dr Krzysztof Wielgus z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, Piotr Worytkiewicz z Muzeum Etnograficznego. Prelegenci opowiadali o fortyfikacjach z czasów Tadeusza Kościuszki;
• Historia i przyszłość planowania przestrzennego w dzielnicy V Krowodrza – na spotkanie przybyli: Elżbieta Koterba, zastępca prezydenta do spraw rozwoju miasta Krakowa, prof. Anna Kantarek, kierownik Zakładu Przestrzeni Urbanistycznych Politechniki Krakowskiej, a zarazem autorka koncepcji utworzenia Rynku Krowoderskiego, dr Wojciech Korbel z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, ekspert ds. historii planowania przestrzennego. Poruszane były problemy związane z silną ekspansją deweloperską, problemami z dojazdami i nadmiernym zagęszczeniem dzielnicy. Na spotkania przychodzą nie tylko czytelnicy, ale także okoliczni mieszkańcy zainteresowani historią i przyszłością Krowodrzy.

Filia nr 52 wraz z Młodzieżowym Domem Kultury Fort 49 Krzesławice przy wsparciu finansowym Rady Dzielnicy XVII cyklicznie organizuje konkursy recytatorskie dla dzieci z przedszkoli zlokalizowanych na terenie dzielnicy. Filia nr 4 we współpracy z Radą Dzielnicy II, Stowarzyszeniem Aktywny Wypoczynek Grzegórzki w Krakowie, Szkołą Podstawową nr 38 im. Bractwa Kurkowego w Krakowie organizuje Krakowski Konkurs Języka Angielskiego o Puchar Przewodniczącej Rady Dzielnicy II m. Krakowa. Celem konkursu jest między innymi podnoszenie poziomu umiejętności językowych oraz aktywizacja wśród uczniów szkół podstawowych zainteresowania językiem angielskim. Biblioteka wraz z Radą Dzielnicy III Prądnik Czerwony oraz Młodzieżowym Domem Kultury przy al. 29 Listopada 102 zorganizowała konkurs literacko-plastyczny „Patroni krakowskich ulic”, którego celem było poznanie przez uczestników patronów ulic i zaprezentowanie ich w dowolnej formie plastycznej i literackiej, a także zachęcenie do samodzielnego poszukiwania wiedzy w różnych źródłach informacji, wspieranie edukacji historycznej i patriotycznej uczniów krakowskich szkół podstawowych.

Współpraca Biblioteki Kraków z radami dzielnic to również podejmowanie działań w przestrzeni miejskiej. W 2016 roku w parku Ratuszowym, we współpracy z Zarządem Zieleni Miejskiej oraz Radą Dzielnicy XVIII, zainstalowano pierwszy w Krakowie BOOK PARKing, czyli regał bookcrossingowy na świeżym powietrzu, którego celem jest promocja czytelnictwa i spędzania wolnego czasu w przestrzeni miejskiej. Umieszczone w nim książki i czasopisma każdy może pożyczyć, wymienić lub zabrać ze sobą. Mieszkańcy mogą zostawiać też swoje lektury, którymi chcą się podzielić z innymi. Rok później w Parku Miejskim „Młynówka Królewska”, ponownie we współpracy z Zarządem Zieleni Miejskiej, utworzono Kącik Czytelniczy im. Szewczyka Dratewki, w którym znalazły się ławki oraz trzy półki do wymiany książek. Bibliotekarze Filii nr 21 oraz 56 opiekują się regałami w parkach, dostarczają książki, dbają o porządek, organizują wydarzenia literackie.

Jedną z form współpracy z lokalnymi instytucjami i organizacjami jest udział Biblioteki w wydarzeniach plenerowych organizowanych w formie pikników. Bibliotekarze prezentują usługi, ofertę kulturalno-edukacyjną i wydawniczą instytucji, organizują warsztaty literackie i plastyczne, prowadzą akcje wymiany książek, zachęcają do odwiedzania filii. W 2017 roku uczestniczono w: Pikniku Krowoderskim, Święcie Dzielnicy II, Dniach Nowej Huty, Święcie Czyżyn. Dzielnica Czyżyny Dzieciom, wydarzeniu Razem dla Huty, Dniach Dzielnicy I, Spotkaniach Bieńczyckich.

Działania na rzecz osób z niepełnosprawnością

Biblioteka Kraków, jako instytucja publiczna, jest dostępna dla wszystkich mieszkańców niezależnie od wieku, płci, wykształcenia czy statusu materialnego i społecznego. Jednym z realizowanych zadań jest docieranie z usługami i ofertą do osób z niepełnosprawnością ruchową, wzrokową, słuchową, intelektualną. Biblioteka dąży do poprawy dostępności lokali bibliotecznych, między innymi czyni starania o montaż wind lub podjazdów, remontuje kolejne placówki. W ofercie instytucji znajduje się usługa Książka do domu polegająca na dostarczaniu książek do miejsca zamieszkania czytelnikom starszym, niepełnosprawnym, chorym. Sukcesywnie powiększa się liczba gromadzonych książek wydanych dużym drukiem oraz audiobooków. Dzięki współpracy ze Stowarzyszeniem Pomocy Osobom Niepełnosprawnym LARIX im. Henryka Ruszczyca i przystąpieniu do projektu Wypożyczalnia odtwarzaczy cyfrowej książki mówionej dla osób niewidomych i słabowidzących – edycja 2016 dofinansowanego przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego Biblioteka otrzymuje książki w wersji dźwiękowej, które udostępnia w Bibliotece Głównej, Filii nr 6, Filii nr 21, Filii nr 35, Filii nr 45 oraz Filii nr 56 oraz odtwarzacze cyfrowe książek mówionych, tak zwane czytaki. Z tych urządzeń i książek zapisanych w formacie DAISY mogą korzystać osoby niewidome i słabowidzące. W kilku filiach dostępne są stanowiska komputerowe i klawiatury kontrastowe przystosowane do potrzeb osób słabowidzących oraz przyrządy optyczne.

Filie współpracują z ośrodkami szkolno-wychowawczymi, szkołami specjalnymi i integracyjnymi. Organizowane są wystawy prac malarskich i rękodzielniczych członków Polskiego Związku Głuchych oraz Warsztatów Terapii Zajęciowej Stowarzyszenia Pomocy Socjalnej Gaudium et Spes. W Filii nr 56 przed świętami Bożego Narodzenia i Wielkanocy członkowie Stowarzyszenia Gaudium et Spes organizują kiermasz ozdób świątecznych. Takie działanie wzmacnia poczucie wartości podopiecznych, a mieszkańcy doceniają ich talent. Na oddziale pediatrii oraz chirurgii dziecięcej Szpitala Specjalistycznego im. Stefana Żeromskiego prowadzone są zajęcia z elementami biblioterapii. Przygotowywane  są również zajęcia literackie w cyklu „Pracownia Słów”, w których uczestniczą członkowie Duszpasterskiego Stowarzyszenia Osób z Upośledzeniem Umysłowym. W filiach i plenerze organizowane są lekcje biblioteczne, przedstawienia teatralne i wspólne czytanie dla dzieci z przedszkoli i szkół integracyjnych. Możliwość uczestniczenia w życiu biblioteki dla wszystkich osób z niepełnosprawnością jest jedną z metod rehabilitacji społecznej. Spotkania integracyjne powodują, że czytelnicy pełnosprawni stają się bardziej otwarci na potrzeby osób z niepełnosprawnością i doceniają ich zdolności manualne.

W Bibliotece Głównej realizowane są praktyki uczniowskie dla podopiecznych Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 3 przy ul. Praskiej. Podczas zajęć niepełnosprawni uczniowie nabywają umiejętności praktycznych niezbędnych w życiu codziennym, przełamują bariery w kontaktach międzyludzkich. Biblioteka Kraków we współpracy z Chrześcijańskim Stowarzyszeniem Osób Niepełnosprawnych Ich Rodzin i Przyjaciół Ognisko przygotowywała staże zawodowe, podczas których osoby z niepełnosprawnością zdobywały kompetencje i doświadczenie w zawodzie bibliotekarza.

Kilka filii od lat jest oficjalnym punktem zbiórki zakrętek w ramach Ogólnopolskiej Akcji Charytatywno-Ekologicznej „Zakrętki.info – Pomagamy nie tylko przyrodzie…” organizowanej przez Fundację bez Tajemnic, której celem jest pomoc niepełnosprawnym dzieciom, podnoszenie świadomości ekologicznej i zbiórka surowca wtórnego. Biblioteka Kraków uczestniczy również w kolejnych edycjach akcji „Pola Nadziei” organizowanej przez Towarzystwo Przyjaciół Chorych „Hospicjum im. św. Łazarza”, której celem jest zbiórka datków dla Hospicjum, otaczającego opieką osoby terminalnie chore na nowotwory oraz ich rodziny.

Działania realizowane przez Bibliotekę Kraków są doceniane nie tylko przez czytelników. Filia nr 16 zwyciężyła, na terenie Małopolski, w plebiscycie rodziców na najlepszą inwestycję publiczną dla dzieci 2016 roku. Organizatorem plebiscytu był portal czasdzieci.pl. Celem było wytypowanie miejsc, czyli przestrzeni i infrastruktury, bezpiecznych i przyjaznych dla dzieci oraz zachęcających do aktywności. W plebiscycie „Słoneczniki 2017” organizowanym przez portal czasdzieci.pl na najbardziej rozwojową inicjatywę dla dzieci do 14 lat wzięło udział pięć inicjatyw Biblioteki Kraków: Turniej Szachowy (Filia nr 45), warsztaty filmowe (Filia nr 48), warsztaty z elementami biblioterapii (Filia nr 7), zajęcia konwersacyjne z języka angielskiego (Filia nr 47), cykl spotkań Godziny dla rodziny (Filia nr 56). W 2017 roku Filia nr 56 otrzymała wyróż- nienie jury. W tym samym roku Województwo Małopolskie i Gmina Miejska Kraków zorganizowały konkurs „Miejsce przyjazne seniorom”, którego celem było zwiększenie liczby miejsc dedykowanych osobom starszym, przygotowanie wykazu rekomendowanych miejsc na terenie miasta, a także ich promowanie. Wśród laureatów znalazły się filie Biblioteki, które przez trzy lata będę mogły posługiwać się specjalnym znakiem akcji. Tytuł „Miejsca przyjaznego seniorom” otrzymały: Filia nr 2, Filia nr 47, Filia nr 21, Filia nr 43. Wyróżnienie za działania podejmowane na rzecz seniorów przypadło Filii nr 49 i Filii nr 22. Dyplom za udział w akcji z zachętą do podejmowania kolejnych działań na rzecz seniorów otrzymała Filia nr 56 Oddział dla Dorosłych.

Działalność kulturalno-edukacyjna jest ściśle związana z działaniami promocyjnymi. Biblioteka Kraków informuje o swoich działaniach za pośrednictwem strony internetowej, profilu w mediach społecznościowych, portali informacyjnych, a także artykułów prasowych między innymi w miesięczniku „Informator Czytelniczo-Kulturalny Biblioteka Kraków”. Przygotowywane są miesięczne plakaty wydarzeń, zaproszenia, ulotki, zakładki, spoty reklamowe i radiowe, filmy oraz materiały promocyjne. Biblioteka Kraków stara się zaspokajać potrzeby różnych grup odbiorców. Zgodnie z teorią Raya Oldenburga dąży do bycia tak zwanym „trzecim miejscem”⁵R. Oldenburg, The great good place, New York 1999., w którym czytelnicy odpoczywają, spotykają się regularnie, z przyjemnością, a przy tym nie ponoszą znacznych nakładów finansowych. Biblioteka to neutralna przestrzeń, wolna od pracy i obowiązków, a wręcz zachęcająca do podejmowania inicjatyw społecznych i aktywnego uczestnictwa w kulturze.