Janusz M. Paluch

Biblioteka Kraków

Wydawnicza funkcja Biblioteki Kraków

Już Święty Augustyn w IV–V wieku mówił, że świat jest książką i ci, którzy nie podróżują, czytają tylko jedną stronę¹https://www.zamyslenie.pl/aforyzm/swiat-jest-ksiazka-i-ci-ktorzy-nie-podrozuja-czytaja-tylko-jedna-strone-5110047/. Wiliam McKinley, prezydent Stanów Zjednoczonych u schyłku XIX wieku, stwierdził, że „największe dobrodziejstwo, jakie może sobie wyświadczyć gmina, to założyć bibliotekę…”²O książkach i czytaniu. Zbiór cytatów, Warszawa 2011, https://issuu.com/szymon80/docs/o_ksiazkach_i_czytaniu_zbior_cytatow_ed2. Popularna pisarka J.K. Rowling, autorka cyklu książek o Harrym Potterze, w tomie Harry Potter i Tajemnicza Komnata ustami jednego z bohaterów radzi czytelnikom: „Kiedy masz jakieś wątpliwości, idź do biblioteki”³J.K. Rowling, Harry Potter and the Chamber of Secrets, London 1998, s. 189.. Odniesienia te wskazują, jak ważne są biblioteki w życiu społecznym. Pozwalają rozwiać wątpliwości, ale i – stymulując proces myślenia – przyczyniają się do powstawania wciąż nowych i nowych pytań, które znów prowadzą nas do biblioteki…

Choć w ciągu ostatnich dziesięcioleci zasadniczo zmienił się sposób komunikacji biblioteki z czytelnikiem, zmieniły się też jej funkcje⁴Na ten temat powstało wiele literatury, np. J. Wojciechowski, Biblioteki w nowym otoczeniu, Warszawa 2014; Instytucje kultury jako ośrodki życia społecznego, red. A. Mierzecka i E.B. Zybert, Warszawa 2017 – obie książki firmowane przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, zob. raport Biblioteka Kraków. Rozwój sieci miejskich bibliotek publicznych, Kraków 2017, to wciąż pozostały wątpliwości, jaką rolę biblioteka powinna odgrywać w swoim środowisku. Biblioteka publiczna XXI wieku nie może być przecież miejscem zajmującym się stricte tylko i wyłącznie wypożyczaniem oraz udostępnianiem książek. Musi być mocno związana ze środowiskiem, być przez nie oddolnie inspirowana do szerokiej działalności. Biblioteka powinna być miejscem spotkań, integrującym i pobudzającym do aktywności kulturalnej, umożliwiającym twórczy rozwój talentów i zainteresowań⁵E.B. Zybert, Pomysły na biblioteki XXI wieku, w: Instytucje kultury jako ośrodki życia społecznego, red. dz. cyt., A. Mierzecka i E.B. Zybert, Warszawa 2017, s. 17–18.. Pełnić zatem powinna sensu largo funkcję kulturotwórczą. Choć nade wszystko to miejsce spotkań czytelnika z książką, nawet jeśli jest to e-book. Warto w tym miejscu przytoczyć opinię Ellysy Krosky mówiącą wręcz o konieczności sprzyjania i rozwijania przez biblioteki kreatywności, bowiem w braku twórczej wyobraźni dostrzega ona płynące zagrożenia zarówno dla bibliotek, jak i zawodu bibliotekarza, i to znacznie większe niż stwarzają e-booki, Amazon czy Google⁶Zob. tamże, s. 23.. Warto w tym miejscu przytoczyć analizy tak zwanego Eurobarometru, na które powołuje się prof. Jacek Wojciechowski, sygnalizujące, że w krajach Unii Europejskiej zasięg książki obejmuje 71% (w tym intensywnie czytających 37%), a zasięg Internetu – poza procesami pracy zawodowej – 54% (intensywne użytkowanie 26%)⁷J. Wojciechowski, Biblioteki w nowym otoczeniu, dz. cyt., s. 233. społeczeństwa.

Nowoczesna biblioteka powinna być zatem instytucją, która dociera do czytelnika na wszystkie sposoby, na przykład poprzez spotkania, literackie gry miejskie, zabawy i spacery literackie czy własne wydawnictwa⁸Tamże, s. 78. będące informatorami, ale także poprzez edytowane czasopisma, książki naukowe, popularnonaukowe i literackie. Mam na myśli wydawnictwa w formie zarówno papierowej, jak i elektronicznej.

Dział Wydawnictw i Animacji Biblioteki Kraków powstał wraz z utworzeniem w 2017 roku nowej instytucji miejskiej – Biblioteki Kraków. Ta forma aktywności bibliotecznej w pewnym, niewielkim zakresie istniała już choćby w Nowohuckiej Bibliotece Publicznej. Rozwój takiej formy aktywności biblioteki mógł zaistnieć jednak dopiero w nowej instytucji kultury, która swym zasięgiem objęła obszar całego Krakowa, a także, na podstawie decyzji Prezydenta Miasta Krakowa, przejęła aktywności wydawnicze Śródmiejskiego Ośrodka Kultury w Krakowie⁹Śródmiejski Ośrodek Kultury, w: Encyklopedia Krakowa, Warszawa 2000, s. 968., o czym szerzej pisać będę w dalszej części tekstu.

Zajmując się przedsięwzięciami upowszechniającymi książki i czytelnictwo, Dział Wydawnictw i Animacji rozszerza i uzupełnia podstawowe obowiązki biblioteki publicznej. Do głównych zadań naszego działu należy działalność wydawnicza – z jednej strony informacyjna i promocyjna działalność Biblioteki Kraków, z drugiej, upowszechniająca kulturę, promująca literaturę, w końcu dokumentująca życie literackie naszego miasta.

W tym miejscu możemy się już pochwalić naszym miesięcznym informatorem kulturalno-czytelniczym „Biblioteka Kraków”, którego pierwszy numer ukazał się w październiku 2017 roku. Redaktorem naczelnym pisma jest Izabela Ronkiewicz-Brągiel – zastępca dyrektora Biblioteki Kraków. Sięgający po to pismo czytelnik nie tylko się dowie, jakie przedsięwzięcia planują wszystkie filie biblioteczne w całym Krakowie w danym miesiącu, dzień po dniu. Na jego łamach piszemy także o ważnych dla filii Biblioteki Kraków sprawach, by działania naszej instytucji przybliżyć czytelnikom. Wszak krakowscy bibliotekarze biorą aktywny udział w różnych konferencjach, sesjach, organizują konkursy adresowane do czytelników, warsztaty plastyczne, literackie, kursy komputerowe dla osób starszych i tym podobne przedsięwzięcia. Te działania wyraziście obrazują, że biblioteka, w tym przypadku Biblioteka Kraków, to nie tylko wypożyczalnia książek. Na łamach informatora polecamy też książki dla dzieci i dorosłych, także audiobooki, jakie dostępne są na półkach naszych 56 filii bibliotecznych. Zachęcając do czytania, odnosimy się nie tylko do nowości wydawniczych, nie zapominamy też o ciekawych książkach, które zostały wydane dość dawno – wciąż warto i w wielu przypadkach trzeba do nich wracać. Piszemy o nich w cyklu „Antykwariat”. Staramy się też zachęcić czytelników naszych bibliotek do aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym Krakowa, polecając im co ciekawsze wystawy w muzeach czy galeriach sztuki oraz spektakle teatralne. Inną rolą informatora jest promocja współczesnej literatury. Prezentujemy sylwetki wybitnych współczesnych literatów krakowskich oraz ich twórczość (pisaliśmy już o Michale Zabłockim, Józefie Baranie, Beacie Bronakowskiej – laureatce ostatniej edycji konkursu im. Anny Świrszczyńskiej z 2017 r., Elżbiecie Zechenter-Spławińskiej czy Leszku Elektorowiczu). Zamieszczone na łamach miesięcznika materiały wzbogacają naszą stronę internetową www.biblioteka.krakow.pl. Omawiając nasze pismo, nie można pominąć dwóch rubryk, które przykuwają też uwagę czytelników. Pierwszą jest „Kalendarium krakowskie”, w którym przypominamy najważniejsze daty wiążące się głównie z życiem literackim Krakowa. Drugą jest rubryka „Podróże niekoniecznie biblioteczne”. Należy nadmienić, iż nasz informator redagowany jest w całości przez pracowników Biblioteki Kraków. Dostępny jest też w formie elektronicznej na stronie internetowej www.biblioteka.krakow.pl.

W czerwcu 2017 roku Biblioteka Kraków przejęła od Śródmiejskiego Ośrodka Kultury w Krakowie stery wydawnicze w miesięczniku społeczno-kulturalnym „Kraków”¹⁰Miesięcznik „Kraków”, powołany przez Stowarzyszenie Kulturalno-Naukowe „Kraków”, ukazuje się od 2004 r., a jego współwydawcami w ciągu tych lat były: Instytut Sztuki, Nowohuckie Centrum Kultury, Śródmiejski Ośrodek Kultury w Krakowie i w końcu od czerwca 2017 r. Biblioteka Kraków.. Na pewno słyszeliście Państwo o tym piśmie, jeśli nie jesteście jego czytelnikami. Pięknie wydawane, kolorowe pismo ukazuje się od 2004 roku pod kierunkiem redaktora naczelnego Jana Pieszczachowicza¹¹Jan Pieszczachowicz (ur. 1940 r. w Koprzywnicy koło Sandomierza), krytyk literacki i publicysta, założyciel i redaktor naczelny dwutygodnika „Student” (w latach 1974–1976) oraz kwartalnika „Pismo” (1981–1983) (https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Pieszczachowicz). Od marca 2018 r. redaktorem naczelnym miesięcznika społeczno-kulturalnego „Kraków” jest Witold Bereś (ur. w 1960 r.), dziennikarz, publicysta, pisarz, scenarzysta, reżyser i producent filmowy (https://pl.wikipedia.org/wiki/Witold_Bere%C5%9B).. Jego łamy wypełniają teksty ukazujące Kraków z każdej strony. Ten pradawny i współczesny, z pięknymi zabytkami, ale i też z trudnymi problemami – społecznymi, organizacyjnymi czy ekologicznymi. Wraz ze Stowarzyszeniem Kulturalno-Naukowym „Kraków” miesięcznik od 2006 roku przyznaje Medal za Mądrość i Odwagę Obywatelską¹²Medal za Odwagę i Mądrość Obywatelską dotychczas otrzymali: prof. Andrzej Zoll (2006), prof. Leszek Balcerowicz (2007), prof. Karol Modzelewski (2008), Kazimierz Kutz (2009), prof. Jerzy Stępień (2010), prof. Adam Daniel Rotfeld (2011), prof. Andrzej Romanowski (2012), Wiesław Myśliwski (2013), prof. Bronisław Łagowski (2014), prof. Ewa Łętowska (2015), ks. prof. Michał Heller (2016), red. Jerzy Baczyński (2017), prof. Adam Strzembosz (2018). Projektantem medalu jest Janusz Jutrzenka Trzebiatowski (https://www.miesiecznik.krakow.pl/medal-za-madrosc-obywatelska)..

Za kilka tygodni ukaże się pierwszy tom „Rocznika Biblioteki Kraków”¹³Pierwszy tom „Rocznika Biblioteki Kraków” ukazał się w lutym 2018 r., a jego promocja odbyła się 21 marca w Klubie Dziennikarzy „Pod Gruszką”., będący płaszczyzną dla naukowych i popularnonaukowych prezentacji problemów nie tylko bibliotecznych, ale z każdej dziedziny humanistyki związanej z książką, biblioteką, literaturą dotyczącą Krakowa. Rocznik jest też swoistą kroniką pracy Biblioteki Kraków, która jako osobna instytucja działa dopiero od stycznia 2017 roku. Redaktorem naczelnym „Rocznika Biblioteki Kraków” jest dr Stanisław Dziedzic – dyrektor Biblioteki Kraków. Stoi on również na czele Rady Naukowej „Rocznika Biblioteki Kraków”, w skład której wchodzą: prof. dr hab. Piotr Borek, dr Karolina Grodziska, ks. prof. dr hab. Jan Machniak, prof. dr hab. Zdzisław Pietrzyk, mgr Anna Piotrowska, mgr Izabela Ronkiewicz-Brągiel, dr Tadeusz Skoczek, prof. dr hab. Krzysztof Stopka, ks. prof. dr hab. Jacek Urban, dr Paweł Wierzbicki, mgr Jerzy Woźniakiewicz.’

Biblioteka Kraków stała się też od 2017 roku depozytariuszem serii wydawniczej Poeci Krakowa, którą przejęła, jak już wspominałem, zgodnie z decyzją Prezydenta Miasta Krakowa od Śródmiejskiego Ośrodka Kultury w Krakowie. Pomysłodawcami serii, zasiadającymi też w Radzie Wydawniczej, są Stanisław Dziedzic, Janusz Paluch i Tadeusz Skoczek. W tym roku rozpoczęliśmy przygotowania do pracy nad wyborem wierszy z dotychczas wydanych książek tak znamienitych autorów jak Józef Baran, Adam Ziemianin, Julian Kornhauser, Stanisław Stabro, Leszek Aleksander Moczulski czy Krzysztof Lisowski. Almanach będący podsumowaniem tego, co dotychczas zostało wydane w ramach tej serii, stać ma się nowym otwarciem na uznanych współczesnych, ale i młodych poetów krakowskich¹⁴Poeci Krakowa. Almanach pod redakcją prof. Marka Karwali ukazał się w czerwcu 2018 r., a jego promocja odbyła się w Klubie Dziennikarzy „Pod Gruszką” 19 września 2018 r..

Trwają też prace organizacyjne nad nowym kwartalnikiem literackim noszącym tytuł „Czas Literatury”, którego pierwszy numer powinien się ukazać w marcu tego roku¹⁵Pierwszy numer „Czasu Literatury” ukazał się w Krakowie 7 marca 2018 r.. Periodyk, którego redaktorem naczelnym  jest Jacek Hajduk¹⁶J. Hajduk (ur. w 1982 r.), filolog klasyczny i polski, doktor nauk humanistycznych w dziedzinie literaturoznawstwa, związany z Uniwersytetem Jagiellońskim. Autor monografii naukowych Parnicki, Malewska i długie trwanie (2014) i Petroniusza sztuka narracji (2015), książek eseistycznych Kawafis. Świat poetycki (2013), Fantazje mimowolnego podróżnika (2016) i W rejony mroku (2017) oraz powieści historycznej Pliniusz Młodszy (2012). Przełożył z języka nowogreckiego kanon poezji Kawafisa (2014). Stypendysta Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2015), Fundacji z Brzezia Lanckorońskich (2015, 2017) oraz Prezydenta Miasta Krakowa (2017). Członek Polskiego Pen Clubu i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (http://www.sppkrakow.pl/czlonkowie/jacek-hajduk)., dostępny będzie w całej Polsce. Z założenia ma to być pismo ponadśrodowiskowe i ponadkrakowskie. Jakie jednak będzie to pismo, ocenimy, gdy ukażą się pierwsze numery. Tymczasem mogę tylko zaprosić do jego lektury.

Warto nadmienić w tym miejscu, że rola biblioteki jako wydawcy ma szczególne znaczenie w Krakowie – mieście literatów i literatury. Żyjemy w świecie komercjalizacji wszystkiego. To, czego nie da się sprzedać, nie istnieje. Literatura też stała się towarem, który musi, a przynajmniej powinien na siebie zarobić. Poezja, jeśli nie jest kontrowersyjna, nie została stworzona na przykład przez laureata literackiej Nagrody Nobla, nie ma dużej szansy na ukazanie się w księgarskich witrynach. W tym miejscu pojawia się kulturotwórcza rola biblioteki jako podmiotu w szczególny sposób dbającego o twórczość literacką i promującego ją właśnie poprzez działalność wydawniczą. Doskonale obrazują to osiągnięcia Wydawnictwa Wojewódzkiej Biblioteki i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, które działając od 1993 roku w różnych seriach, wydały już ponad 300 tytułów¹⁷Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu powstało w 1993 r. Publikuje tytuły o różnorodnej tematyce związane z regionem wielkopolskim w jego historycznych granicach oraz literaturę piękną (poezję, prozę) i książki krytycznoliterackie. Wydaje też kwartalnik „Kronika Wielkopolski” i związane z nim pozycje książkowe w ramach zbioru „Biblioteka Kroniki Wielkopolski” oraz dwumiesięcznik „Panorama Wielkopolskiej Kultury” upowszechniający i popularyzujący działalność placówek kulturalnych i bibliotek w Wielkopolsce. Od początku działalności wydano ponad 300 tytułów (https://www.wbp.poznan.pl/wydawnictwo/)..

Wiek XXI to epoka kultury obrazkowej. Czy to nam się podoba, czy nie – żyjemy w czasach dominacji obrazu. Na każdym kroku jesteśmy bombardowani symbolami graficznymi. Jako Biblioteka Kraków nie odstajemy w tym względzie. Wystarczy obejrzeć nasze strony internetowe, gdzie staramy się minimalizować część opisową na rzecz obrazu i symbolu, które o wiele łatwiej zapadają w pamięć odbiorcy.

Idąc tym tropem, Biblioteka Kraków podjęła z jednej strony trud tworzenia dokumentacji obrazowej życia literackiego współczesnego Krakowa, a z drugiej prezentowania  najważniejszych historycznych postaci Krakowa, które w ciągu ostatnich wieków wpływały na kształt naszego miasta. Mam tu na myśli filmy dokumentalne, które powstają w ścisłej współpracy z Telewizją Kraków. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z filmami dokumentalnymi prezentującymi sylwetki znamienitych poetów krakowskich: Józefa Barana¹⁸Józef Baran (ur. w 1947 r. w Borzęcinie), poeta, dziennikarz, publicysta. Autor ponad 30 książek poetyckich i dzienników literackich (biogram z książki Józefa Barana Podróże z tej i nie z tej ziemi, Poznań 2010). obchodzącego w roku 2017 jubileusz 70. urodzin – Poeta pisze sobą (scenariusz i reżyseria: Maria Guzy)¹⁹Premiera filmu odbyła się 18 stycznia 2018 r. w Klubie Dziennikarzy „Pod Gruszką”. , zmarłego w grudniu 2017 roku Leszka Aleksandra Moczulskiego²⁰Leszek Aleksander Moczulski (ur. 18.02.1938 r. w Suwałkach, zm. 17.12.2018 r. w Krakowie), poeta, autor popularnych piosenek śpiewanych przez m.in. zespół Skaldowie, Czesława Niemena, Grzegorza Turnaua (Encyklopedia Krakowa, dz. cyt., s. 624)., którego 80. urodziny mieliśmy obchodzić w lutym 2018 roku – film Istnienia sens układam (scenariusz i reżyseria: Ewa Święs-Kucybała)²¹Premiera filmu odbyła się 6 lutego 2018 r. w Filii nr 21 Biblioteki Kraków. oraz Leszka Elektorowicza²²Leszek Elektorowicz (ur. 1924 r. we Lwowie), poeta, tłumacz, eseista, badacz literatury amerykańskiej (Encyklopedia Krakowa, dz. cyt., s. 187–188). – film zatytułowany Modlitwa wieczorna (scenariusz i reżyseria: Tomasz Kamiński)²³Premiera filmu odbyła się 1 lutego 2018 r. w Klubie Dziennikarzy „Pod Gruszką”.. W drugim przypadku tworzymy filmy dokumentujące działalność wybitnych postaci historycznych. Dość wspomnieć dokumentalny film o autonomii galicyjskiej zatytułowany Oblicza autonomicznego Krakowa. Czas prezydenta Mikołaja Zyblikiewicza w reżyserii Juliana Rachwała, którego premiera odbyła się w Klubie Dziennikarzy „Pod Gruszką” w grudniu 2017 roku.

Druga płaszczyzna pracy tego działu to nurt animacyjny. Miejscem naszej aktywności jest w tym przypadku – w głównej mierze – Klub Dziennikarzy „Pod Gruszką”, który od kwietnia 2017 roku przeszedł pod administrację Biblioteki Kraków²⁴Informacje na temat dziejów Klubu Dziennikarzy „Pod Gruszką” m.in. w: Z. Bajka, 60 lat Klubu Dziennikarzy Pod Gruszką, Kraków 2015; O. Jędrzejczyk, Morda reportera, czyli Dom pod Gruszką, Kraków 1995.. W Klubie Dziennikarzy „Pod Gruszką” realizujemy nasze najważniejsze imprezy, organizujemy przede wszystkim spotkania literackie oraz mamy pieczę nad działalnością stowarzyszeń twórczych, w tym Oddziałów Krakowskich Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich i Stowarzyszenia Dziennikarzy RP oraz Związku Literatów Polskich. W tym kontekście udało nam się doprowadzić do realizacji następujących wydarzeń:

• ŸNagroda Żółtej Ciżemki, której pierwsza edycja odbyła się w grudniu 2017 roku, a jej laureatkami zostały twórczynie książki Niezłe ziółko Barbara Kosmowska – autorka tekstu, i Emilia Dziubak – autorska rysunków²⁵Druga edycja konkursu rozstrzygnięta została w maju 2018 r., a jego laureatką za książkę Wojtek. Żołnierz bez munduru (Wydawnictwo św. Wojciecha, Poznań 2017) została Eliza Piotrowska.. Konkurs powołany został w roku stulecia śmierci Antoniny Domańskiej, wybitnej pisarki przełomu XIX i XX wieku²⁶Dziedzic, Pani Radczyni. Antonina Domańska, w: Archipelag pięknych ludzi. Portrety i studia, Kraków 2018, s. 115–136., której najgłośniejszą książką jest Historia żółtej ciżemki²⁷Domańska, Historii żółtej ciżemki, I wydanie w roku 1913.. W ramach tego konkursu nagradzamy twórczość literacką adresowaną do dzieci i młodzieży. Warto nadmienić, iż do pierwszej edycji konkursu zgłoszono ponad 50 książek wydanych w 2016 roku! Laureatki, oprócz gratyfikacji pieniężnej, otrzymały statuetki Nagrody Żółtej Ciżemki autorstwa prof. Krzysztofa Nitscha²⁸O twórczości prof. Krzysztofa Nitscha m.in. Gliwickie inspiracje. Twórczość rzeźbiarska Krzysztofa Nitscha, red. M. Pleszyniak, Gliwice 2009, s. 10–11; Krzysztof Nitsch. Rzeźbiarz, red. M. Pleszyniak, Gliwice 2016, s. 21 i nast., które powstały na potrzeby konkursu w ramach współpracy Biblioteki Kraków z Akademią Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Książki oceniała kapituła pracująca pod przewodnictwem dr. Stanisława Dziedzica, w składzie: prof. dr hab. Alicja Baluch, Marcin Bruchnalski, Izabela Ronkiewicz-Brągiel, dr Anna Skoczek oraz dr hab. Katarzyna Wądolny-Tatar.
• Nagroda Krakowska Książka Miesiąca – to już ponad 20-letnia tradycja, ponad 200 uhonorowanych twórców i wydawców. Wśród nagrodzonych znaleźli się Stanisław Lem, Sławomir Mrożek czy Czesław Miłosz. Nagroda została powołana w 1995 roku przez Śródmiejski Ośrodek Kultury w Krakowie²⁹https://pl.wikipedia.org/wiki/Krakowska_Książka_Miesiąca, a w 2017 roku pieczę organizacyjną przejęła Biblioteka Kraków. Od tego czasu wśród nagrodzonych przez Bibliotekę Kraków znaleźli się między innymi Maria Pyrlik, Grzegorz Bogdał, Przemysław Marcin Żukowski, Wojciech Ligęza, Anna Grochowska, Józefa Hennelowa, Przemysław Czarkowski.
• Salon Literacki Biblioteki Kraków, który zaprasza na cotygodniowe czwartkowe literackie posiady do Klubu Dziennikarzy „Pod Gruszką” Biblioteki Kraków. Spotkania w ramach Salonu rozpoczęły się już w kwietniu 2017 roku, a zainaugurowane zostały wykładem prof. dr. hab. Franciszka Ziejki zatytułowanym Jak Henryk Sienkiewicz podbijał Kraków. W ramach Salonu Literackiego Biblioteki Kraków w barokowej – jedynej w swoim rodzaju – sali Baltazara Fontany³⁰Fontana Baltazar, w: Encyklopedia Krakowa, dz. cyt., s. 209–210. spotykają się ludzie pióra z całej Polski.
• Galeria Ekslibrisu Biblioteki Kraków, która na razie jest galerią wędrującą po filiach Biblioteki Kraków, a jej wystawy cieszą się coraz większym zainteresowaniem. Zakładamy, że w przyszłości, kiedy biblioteka osiądzie w swej stałej siedzibie przy ul. Krakowskiej, Galeria Ekslibrisu Biblioteki Kraków doczeka się stałego miejsca ekspozycyjnego.

Reasumując – w swych działaniach stawiamy na nowoczesność, ale nie zapominamy o tradycyjnych zadaniach i funkcjach biblioteki, w których spotkania ludzi i rozmowa odgrywają najważniejsze kulturotwórcze znaczenie. Ten cel przyświeca nam od momentu powołania Działu Wydawnictw i Animacji. Mam nadzieję, iż podejmując w przyszłości nowe inicjatywy wydawnicze i animacyjne, nie zatracimy go.

Nie zapominajmy, że spotkania z biblioteką mogą być prawdziwą przygodą. W swym eseju O bibliotece Umberto Eco napisał:

(…) nie ma nic bardziej pouczającego i pasjonującego niż szpera- nie po półkach, na których zgromadzone zostały wszystkie książki na określony temat, czego w katalogu ułożonym według autorów nie da się odkryć, i znalezienie obok szukanej książki innej, której się nie szukało, ale która okazuje się fundamentalna (…). W tym sensie biblioteka staje się przygodą³¹U. Eco, O bibliotece, Warszawa 2007, s. 28–31..

Wszystkich Państwa zapraszam na nasze spotkania w Klubie Dziennikarzy „Pod Gruszką”, do lektury wydawanych przez nas pism i książek oraz na strony internetowe Biblioteki Kraków. Przede wszystkim jednak zapraszamy do naszych filii bibliotecznych, gdzie toczy się prawdziwie życie, a biblioteka na styku z czytelnikiem staje się najważniejszym ogniwem w tworzeniu kulturotwórczych faktów. Najważniejszych, bo w miejscach, z których daleko do teatru, muzeum czy kina, puls życia wyznaczają seriale telewizyjne.

Jerzy Woźniakiewicz

Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie

Biblioteka bliżej niż myślisz

Stwierdzenie, że współczesna biblioteka publiczna musi być blisko swego czytelnika czy – jak mówimy dziś częściej – użytkownika, uznać można za truizm. Warto jednak zwrócić uwagę na kilka wymiarów tej bliskości. Bo rozumieć można ją przecież różnie. To, po pierwsze, niewątpliwie szybkie podążanie z ofertą bibliotek za zmieniającymi się oczekiwaniami użytkowników. Bliskość tę rozumieć można też znacznie dosłowniej, wręcz fizycznie. Biblioteka będąca blisko czytelnika to biblioteka, która nie czeka, aż wstąpi on w jej progi, ale śmiało wychodzi w przestrzeń miejską, szukając w niej z nim kontaktu i mocno zaznaczając w tej przestrzeni swoją obecność. I wreszcie, biblioteka, która chce być blisko swego użytkownika, powinna również go słuchać. Dajmy czytelnikowi decydować o projektach realizowanych przez nas. Na przykład poprzez mechanizmy budżetu obywatelskiego, dzięki którym w bibliotece prowadzone są działania, na które środki, swoimi głosami, zdobyli sami czytelnicy. Również Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie podejmuje wiele inicjatyw, aby we wszystkich tych wymiarach być blisko swych użytkowników.

Oprócz tradycyjnego księgozbioru wielu użytkowników bibliotek sięga dziś po audiobooki (którymi zainteresowanie w ostatnich latach w WBP w Krakowie ogromnie wzrosło) oraz po e-booki.

Jednym z ważniejszych działań, dzięki którym WBP w Krakowie może ułatwić użytkownikom małopolskich bibliotek publicznych dostęp do zbiorów w postaci cyfrowej, jest inicjowanie i budowanie konsorcjów bibliotek, które dzięki swojemu potencjałowi są w stanie uzyskać korzystne oferty od dostawców treści elektronicznych.

Obecnie coraz popularniejsza wśród użytkowników staje się usługa dostępu do e-booków, w tym do tytułów z czołówki list bestsellerów, oferowana przez firmę Legimi. Dlatego w celu poszerzenia dostępnej w bibliotekach oferty książek elektronicznych WBP w Krakowie podjęła działania zmierzające do utworzenia kolejnego konsorcjum bibliotecznego. Koncepcja ta mogła być zrealizowana dzięki dotacji celowej przyznanej przez Sejmik Województwa Małopolskiego. Wojewódzka Biblioteka Publiczna wspólnie z innymi bibliotekami publicznymi województwa małopolskiego wykupiła dostęp do zasobu e-booków firmy Legimi SA, liczącego w momencie zawarcia umowy około 16 tysięcy tytułów. Obecnie jest ich już ponad 20 tysięcy.

Wspólne dla całego konsorcjum statystyki czytelnicze pokazują, że w jego ramach aktywowano 1867 kont czytelniczych, liczba wydanych kodów dostępu wyniosła 3872, a liczba wypożyczeń 13 549.

Już od 2012 roku WBP w Krakowie koordynuje także budowę konsorcjum dostępu do zasobów Ibuk Libra. Na platformie tej dostępnych jest obecnie dla użytkowników WBP w Krakowie oraz 41 innych małopolskich bibliotek publicznych 2200 książek, w dużej części popularnonaukowych i naukowych.

Wspominając inicjatywy mające zapewnić użytkownikom dostęp do publikacji cyfrowych, nie można nie wspomnieć o projekcie „Małopolska Biblioteka Cyfrowa w horyzoncie 21. wieku – stworzenie innowacyjnej platformy udostępniania regionalnych zasobów cyfrowych w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie”, który umożliwi wygodne i nowoczesne korzystanie z zasobów MBC, a także da wszystkim małopolskim instytucjom publicznym i organizacjom pozarządowym możliwość tworzenia własnych wirtualnych bibliotek cyfrowych.

„Małopolska Biblioteka Cyfrowa w horyzoncie 21. wieku – stworzenie innowacyjnej platformy udostępniania regionalnych zasobów cyfrowych w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie” to jeden z projektów dofinansowanych w ramach regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014–2020 mających na celu rozwój cyfrowych zasobów regionalnych.

Efektem projektu ma być zapewnienie szybkiego, efektywnego i intuicyjnego dostępu do unikatowych cyfrowych zasobów dotyczących regionu. Będzie to możliwe dzięki stworzeniu nowoczesnej, przyjaznej użytkownikowi platformy udostępniającej zasoby cyfrowe dotychczas zamieszczone w Małopolskiej Bibliotece Cyfrowej oraz zdigitalizowane w ramach projektu, także we współpracy z innymi bibliotekami i instytucjami Małopolski.

Podstawowy zasób Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej tworzą bieżące i archiwalne czasopisma lokalne i regionalne, a także zabytki piśmiennicze regionu i materiały kartograficzne.

W ramach projektu pracownia digitalizacyjna Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej działająca przy Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie zostanie zmodernizowana, jej wyposażenie uzupełnione o najnowocześniejsze oprogramowanie i sprzęt, a współpracujące instytucje będą miały możliwość digitalizacji swoich zasobów na miejscu, z wykorzystaniem tworzonej pracowni mobilnej.

Czytelnicy uzyskają dostęp do archiwalnych zasobów „Gazety Krakowskiej”, „Echa Krakowa” (ponad 25 tysięcy publikacji, ok. 140 tysięcy skanów), które wraz z wcześniej zdigitalizowanym „Dziennikiem Polskim” stanowić będą bogate kalendarium regionu. W zasobach dostępnych on-line pojawią się też między innymi księgi metrykalne z XVIII i XIX wieku, które być może pozwolą na odnalezienie dotąd nieznanych historii na temat swoich przodków.

Jak już wspominałem, jednym z wymiarów zachowania bliskości z użytkownikami jest realizacja ich własnych koncepcji projektowych. Koncepcji przedstawianych jako inicjatywy w ramach budżetu obywatelskiego, które wybrali w głosowaniu sami użytkownicy. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie realizowała i realizuje do tej pory trzy takie projekty.

W 2017 roku Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie miała przyjemność realizować projekt „Z gwiazdami zaczytani”, który dzięki wielkiemu zaangażowaniu lokalnej społeczności w subregionie tarnowskim wygrał I edycję Budżetu Obywatelskiego Województwa Małopolskiego, zdobywając 4000 głosów. W ramach projektu przewidziano spotkania autorskie, koncerty oraz zakup książek dla bibliotek. Realizowany był on od września 2016 roku do czerwca 2017 roku w Dąbrowie Tarnowskiej, Borzęcinie, Radłowie i Żabnie. Zaproszenia na spotkania autorskie przyjęli Ewa Chotomska, ks. Władysław Buryła, Artur Barciś, Robert Makłowicz, Hanna Banaszak, Anna Janko, Małgorzata Strzałkowska oraz Izabela Trojanowska z Robertem Rekoszem. Swoimi koncertami wydarzenia uświetnili: Eleni i Grzegorz Turnau. W kosztorysie przewidziano także zakup nowości dla bibliotek, dzięki czemu biblioteki w Radłowie, Borzęcinie, Dąbrowie Tarnowskiej i Żabnie znacząco wzbogaciły swój księgozbiór. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie realizowała niniejszy projekt w partnerstwie z Gminną Biblioteką Publiczną w Borzęcinie, Miejską Biblioteką Publiczną im. Marii Kozaczkowej w Dąbrowie Tarnowskiej, Miejsko-Gminną Biblioteką Publiczną w Radłowie oraz Miejsko-Gminną Biblioteką Publiczną w Żabnie.

Obecnie WBP w Krakowie jest realizatorem dwóch projektów w ramach Budżetu Obywatelskiego Województwa Małopolskiego. Już niedługo w holu biblioteki stanie książkomat. Dzięki niemu osoby niemogące dotrzeć do biblioteki w godzinach otwarcia będą mogły odbierać zarezerwowane książki, płyty czy filmy przez całą dobę z urządzenia wyglądającego jak popularny paczkomat. Realizacja tego zadania to spełnienie woli mieszkańców Krakowa, którzy poparli je 1440 głosami. Uruchomienie tej nowatorskiej w Polsce usługi to również wyjście naprzeciw potrzebom użytkowników biblioteki. Zadowoleni z niej – jak możemy przypuszczać – będą nie tylko ci, którzy głosowali na to zadanie, ale wszyscy, którym nauka, praca czy inne obowiązki nie pozwalają na dotarcie do biblioteki przed godziną 19.00.

Drugie z zadań finansowanych w ramach budżetu obywatelskiego, które realizuje WBP w Krakowie, to projekt: „Fantastyczny  Kraków. Literatura w mieście i miasto w literaturze”. Jest on prowadzony w partnerstwie z Biblioteką Kraków. Dzięki niemu mieszkańcy Krakowa mają okazję spotkać swoich ulubionych autorów, wziąć udział w ciekawych warsztatach i konkursach z nagrodami.

Projekt inaugurował w maju Literacki Tramwaj, gdzie podróżnych w świat krakowskich legend i baśni przenieśli krakowscy artyści. Z fanami swej twórczości spotkali się także Olga Tokarczuk, Katarzyna Bonda, Michał Rusinek, Barbara Kosmowska, Roksana Jędrzejewska-Wróbel oraz Arlena Witt. W projekcie przewidziano również ciekawe warsztaty w Muzeum Etnograficznym czy Muzeum Historycznym Miasta Krakowa. Specjalne warsztaty tematyczne poprowadzili Łukasz Orbitowski, Tomasz Samojlik, Paulina Milewska i Monika Filipowicz.

Trudne pytania o czytaniu zadawał krakowskiej młodzieży podczas otwartej debaty Łukasz Wojtusik wraz z panelistami Zofią Karaszewską, Grzegorzem Leszczyńskim i Joanną Rzońcą. W ramach projektu zorganizowano spotkania animacyjne Teatru Otwartego oraz Noc Bibliotek. Amatorzy fotografii będą mieli szansę wziąć udział w konkursie fotograficznym „Zaczytana Małopolska”, a rysowników zaproszono do konkursu na małą formę komiksową „Tajemnicza Małopolska”.

W kosztorysie przewidziano również zakup książek, czytników, gier planszowych i audiobooków, dzięki czemu biblioteki publiczne w Krakowie znacząco poszerzą swoje kolekcje.

Ważne, że cały ten bardzo szeroki pakiet działań w ramach projektu „Fantastyczny Kraków. Literatura w mieście i miasto w literaturze” został opracowany przez użytkowników i przez nich przegłosowany. Mamy zatem gwarancję, że realizując tę ofertę, nie rozmijamy się z oczekiwaniami czytelników biblioteki.

By być blisko użytkownika, nie wystarczy jednak realizować nawet najambitniejsze projekty w murach biblioteki. Trzeba wyjść na zewnątrz, w przestrzeń miasta, tam szukać nowych użytkowników. Docierać do tych, którzy sami, bez naszej inspiracji nigdy nie przekroczyliby progu biblioteki, a tych, którzy znają nas dobrze, miło zaskakiwać tym, że dziś my wychodzimy im naprzeciw. Realizacja projektów czytelniczych poza terenem biblioteki to ogromna szansa na pozyskanie nowych grup użytkowników. Dotarcia – na przykład – do młodych nieczytających matek albo do osób z różnych względów wykluczonych społecznie. Między innymi temu służą takie inicjatywy Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie jak „Rajska na wakacjach” czy Lotna Czytelnia.

Lotną Czytelnię mieszańcy Krakowa oraz turyści odwiedzający nasze miasto mogą spotkać na Plantach. Rok 2018 to już szósty sezon jej działania. Lotna Czytelnia to projekt, który wystartował w sierpniu 2013 roku dzięki współpracy Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie i Stowarzyszenia Kraków Miastem Rowerów. Od tego czasu systematycznie, co roku jest kontynuowany w okresie wiosenno-letnim. Charakterystyczny rower cargo krąży po Plantach od początku czerwca do końca września, zachęcając odpoczywających tam ludzi do czytania na świeżym powietrzu.

Zasady akcji są proste i niezmienne: nie potrzeba karty bibliotecznej, nie ma terminu zwrotu… wystarczy wziąć książkę z Lotnej Czytelni i czytać, a po przeczytaniu oddać do Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie lub bezpośrednio do roweru. Do tej pory rower Lotnej Czytelni wyruszał sprzed Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie 161 razy, za każdym razem wioząc około 90 książek, z których zazwyczaj połowa była wypożyczana. By urozmaicić czytelnikom naszą ofertę, tak aby każdy mógł znaleźć coś dla siebie, kolejne wyjazdy Lotnej Czytelni są poświęcone różnej literaturze. Jeździ zatem między innymi: „Lotna Czytelnia z dreszczykiem”, „Lotna Czytelnia z biografią”, „Lotna Czytelnia z romansem”, „Lotna Czytelnia z komiksem”, „Fantastyczna Lotna Czytelnia”, „Lotna Czytelnia w  podróży”, „Lotna Czytelnia  dzieciom”, „Lotna Czytelnia z poezją”. Wrzesień szczególnie dedykujemy uczniom – to dla nich jeździ „Lotna Czytelnia z lekturą”. Książki z Lotnej Czytelni systematycznie wracają do biblioteki, a zachęceni akcją czytelnicy przekazują nam wciąż kolejne. Przez pięć lat działalności zebraliśmy około 50 tysięcy książek, które po wstępnej selekcji trafiają do roweru. Dzięki temu nasz projekt może się rozwijać.

Do węższej grupy odbiorców kierowana jest akcja „Wakacje na Rajskiej”. Przede wszystkim zależy nam na dotarciu do dzieci (wraz z rodzicami lub opiekunami), które podczas letnich miesięcy nie wyjechały z miasta.

W 2017 roku, dzięki projektowi dofinansowanemu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach programu Partnerstwo dla Książki, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie mogła poszerzyć ofertę warsztatową o zajęcia z różnych dziedzin łączących się z literaturą, by jeszcze lepiej odpowiedzieć na potrzeby czytelników oraz wzmocnić swoją pozycję jako ośrodka kulturotwórczego, animującego kulturę od najmłodszych lat. W parku Jordana natomiast znajdowało się stoisko biblioteki, gdzie w komfortowych warunkach całe rodziny mogły czytać na świeżym powietrzu, a najmłodsi czytelnicy brali udział w specjalnie dla nich zorganizowanych zajęciach.

Celem – zarówno warsztatów, jak i stoiska biblioteki w parku – było nie tylko zachęcenie do czytania, ale także kształtowanie właściwych postaw w sytuacjach społecznych, budowanie odpowiedzialności za zadania podczas pracy grupowej, rozbudzenie wyobraźni dzieci oraz pobudzenie kreatywności.

Przedstawione wyżej projekty prowadzone przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną w Krakowie to tylko przykłady działań, dzięki którym pozostaje ona blisko użytkownika. Jest ich znacznie więcej, podobnie jak w wielu współczesnych bibliotekach publicznych. Najważniejsze jest bowiem, by pracując w bibliotece, potrafić ciągle spoglądać na nią, na swoją pracę, na realizowane usługi i zadania oczami użytkownika. Tylko wtedy mamy szansę nadal pozostać blisko niego.

Izabela Ronkiewicz-Brągiel

Biblioteka Kraków

Biblioteka bliżej czytelnika

W dynamicznie zmieniającym się otoczeniu kształtowanym między innymi rozwojem wiedzy na temat zasad organizacji i zarządzania instytucjami kultury, postępem technologicznym oraz rosnącymi potrzebami współczesnego społeczeństwa, bibliotekarze i organizatorzy miejskich bibliotek publicznych zastanawiają się, jak powinny się one zmieniać. Czy dzisiejsze biblioteki mają służyć zdobywaniu wiedzy i informacji, czy raczej kojarzyć się z rozrywką, zabawą i przestrzenią zachęcającą do spotkania drugiego człowieka? Czy powinno się tworzyć megabiblioteki¹„Można przyjąć, że megabiblioteki publiczne to te, które zapewniają mieszkańcom dogodny dostęp do różnorodnych materiałów bibliotecznych i informacji i – poprzez swoją działalność – służą zaspokajaniu potrzeb oświatowych, kulturalnych i informacyjnych ogółu społeczeństwa oraz uczestniczą w upowszechnianiu wiedzy i kultury”, w: Megabiblioteki: wybrane tendencje w bibliotekarstwie publicznym, red. D. Pietrzkiewicz, E.B. Zybert, Warszawa 2015, s. 8., czy raczej sieć małych placówek działających na terenie miejskich osiedli mieszkaniowych? Jak zachęcić współczesnego użytkownika do korzystania ze zbiorów i usług bibliotek, gdy w jego przekonaniu odpowiedzi na wszelkie pytania znajdzie w Internecie, z którego skorzysta za pomocą komputera, tabletu lub smartfona?

Po dogłębnej analizie raportu końcowego projektu badawczo-konsultacyjnego przygotowanego przez Małopolski Instytut Kultury na zlecenie Urzędu Miasta Krakowa²Biblioteka Kraków: rozwój sieci miejskich bibliotek publicznych, projekt badawczo-konsultacyjny zrealizowany na zlecenie Gminy Miejskiej Kraków przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowie, zespół autorski: Jacek Gądecki, Bartłomiej Homiński, Wit Hubert, Piotr Knaś, Wojciech Kowalik, Anna Miodyńska, Weronika Stępniak, Miłosz Ukleja, Sebastian Wacięga, Magdalena Zdrodowska. oraz opracowań teoretycznych Biblioteka Kraków przyjęła model organizacyjny oparty na sieci bibliotek filialnych rozmieszczonych równomiernie na terenie całego miasta z biblioteką centralną, której wielofunkcyjna, piękna siedziba zlokalizowana będzie przy ul. Krakowskiej 29. W przestronnym budynku zgromadzony zostanie bogaty zbiór książek, multimediów i innych materiałów bibliotecznych, wokół którego prowadzone będą różnorodne działania dodatkowe.

Priorytetem jest zapewnienie mieszkańcom Krakowa jak najlepszej dostępności do zbiorów i usług bibliotecznych. Biblioteka ma działać blisko czytelnika, dlatego filie biblioteczne mają funkcjonować w formie rozproszonej miejskiej sieci, w której wielkość placówki będzie dostosowana do zbiorów, działalności oraz liczby potencjalnych użytkowników. Na dostępność wpływa nie tylko odległość użytkownika od miejsca, w którym może on skorzystać z usługi bibliotecznej, ale też to, w jakich godzinach może z niej skorzystać, sprawność obsługi, formalności, jakich powinien dokonać, oraz komfort korzystania ze zbiorów. Obecnie trwają prace nad właściwym rozlokowaniem filii bibliotecznych na terenie miasta i dostosowaniem czasu ich otwarcia do potrzeb środowiska. Największe, ulokowane w pobliżu węzłów komunikacyjnych placówki dostępne są w systemie dwuzmianowym oraz w miarę możliwości w soboty, mniejsze trzy razy w tygodniu w godzinach popołudniowych i dwa razy od godziny 9.00 do 16.00. W najbliższej przyszłości przewiduje się też przeniesienie niektórych filii do lokali w rozbudowujących się rejonach miasta, tak by zoptymalizować rozmieszczenie placówek i dostosować je do realnych potrzeb mieszkańców.

Sprawna, profesjonalna obsługa wpływa bezpośrednio na jakość świadczonych usług i ocenę instytucji przez użytkowników. Biblioteka Kraków może się szczycić profesjonalną kadrą wykształconych ludzi dysponujących ogromnym doświadczeniem, otwartych na potrzeby czytelnika, którzy potrafią stworzyć przyjazną atmosferę i zbudować relację z użytkownikiem. Jest to tym bardziej ważne, że przy coraz powszechniejszej komunikacji zdalnej oraz ograniczeniu kontaktów środowiskowych trudno zachęcić mieszkańców do odwiedzania bibliotek, a jeszcze trudniejsze jest zatrzymanie ich w bibliotekach na dłużej. Personel biblioteczny musi z jednakową uwagą i profesjonalizmem traktować wszystkich użytkowników bez względu na to, w jakim celu korzystają z biblioteki – edukacyjnym, informacyjnym czy rozrywkowym.

„Istota biblioteki publicznej zawiera się w powszechnej i nieskrępowanej dostępności”³J. Wojciechowski, Organizacja i zarządzanie w bibliotekach, Warszawa–Kraków 1997, s. 126., dlatego zależy nam na ograniczeniu do minimum formalności łączących się z zapisem i korzystaniem ze zbiorów i usług bibliotecznych. W ostatnim roku, z powodu zmian organizacyjnych, użytkownicy narażeni zostali na pewne niedogodności związane z ponownym wypełnianiem kart zapisu i koniecznością przekazania Bibliotece Kraków prawa do przetwarzania danych osobowych. Obecnie można się posługiwać jedną kartą czytelnika, upoważniającą do korzystania z zasobów wszystkich filii Biblioteki Kraków. Zintegrowany system pozwala na sprawne przeszukiwanie zbiorów, zarządzanie własnym kontem, zamawianie i rezerwowanie wybranych materiałów bibliotecznych oraz prolongowanie terminów zwrotu. Wszystkie te czynności czytelnik może wykonać zdalnie po zalogowaniu do katalogu OPAC, osobiście w bibliotece, telefonicznie lub za pomocą poczty elektronicznej.

Współczesne nowe technologie przybliżają bibliotekę do czytelnika. Staramy się jednak zachować właściwe proporcje i komplementarność usług bezpośrednich i zdalnych. Najważniejsze informacje publikowane są na stronie internetowej i w katalogu dostępnym on-line przez 24 godziny na dobę. Od marca 2017 roku można przeszukiwać scalony katalog, w którym znajduje się obecnie ponad 289 950 opisów bibliograficznych książek, filmów, audiobooków, dokumentów elektronicznych oraz gier planszowych. Poza codziennymi czynnościami związanymi z wprowadzaniem do zbiorów zakupionych materiałów bibliotecznych i nowym modelem opracowania z zastosowaniem deskryptorów Biblioteki Narodowej trwają intensywne prace nad scalaniem opisów i poprawą jakości publikowanego katalogu. Biblioteka zapewnia też dostęp do innych baz bibliograficznych i informacyjnych. We współpracy z bibliotekami Małopolski, pod kierunkiem Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej, tworzona jest Bibliografia Regionalna Małopolski. W pracowni digitalizacyjnej skanowane są materiały dotyczące regionu, udostępniane następnie za pośrednictwem biblioteki cyfrowej Biblioteki Kraków. Ze zbiorów elektronicznych czytelnicy korzystają poprzez platformę Legimi oraz czytelnię IBUK.PL.

Aby dotrzeć do potencjalnych użytkowników, tych, którzy z pewnych przyczyn przestali odwiedzać bibliotekę, lub tych, którzy nigdy z niej nie korzystali, bibliotekarze prezentują bieżącą ofertę oraz pogram edukacyjny i kulturalny w czasie imprez plenerowych i pikników dzielnicowych, na targach czasu wolnego w centrach handlowych. Biblioteka otwarta jest na różne grupy użytkowników. Gromadzone zbiory dostosowane są do potrzeb najmłodszych czytelników, ludzi w średnim wieku, a także najstarszych. Osobom starszym i przewlekle chorym książki dostarczane są do domu, regularnie organizowane są zajęcia z książką dla małych pacjentów Oddziału Pediatrii Szpitala im. S. Żeromskiego, zmieniana jest aranżacja wnętrz bibliotecznych, ich wystrój i wyposażenie. Urządzenia informatyczne dostosowane są do potrzeb ludzi słabowidzących i mających problemy z motoryką małą. W ostatnim roku zakupiono kolejne klawiatury z dużymi, kontrastowo oznakowanymi klawiszami, które ułatwiają pracę i zachęcają do korzystania ze sprzętu komputerowego osoby starsze i niedowidzące.

Odpowiedzią na potrzeby lokalnego środowiska jest prowadzona  przez Bibliotekę Kraków działalność edukacyjna i kulturalna, służąca podniesieniu kompetencji czytelniczych, rozwojowi wiedzy i wrażliwości estetycznej uczestników. W filiach organizowane są wystawy artystów profesjonalnych oraz amatorów, wykłady, prelekcje, spotkania autorskie, wieczory poezji, spotkania członków Dyskusyjnych Klubów Książki i miłośników gier planszowych, slajdowiska, warsztaty rękodzieła, popołudnia głośnego czytania. Biblioteka prowadzi też działania poza filiami. Salon Literacki Biblioteki Kraków w Klubie Dziennikarzy „Pod Gruszką”, który zainaugurował działalność wykładem profesora Franciszka Ziejki, jest zapowiedzią przyszłej działalności prowadzonej w Bibliotece Centralnej. Jej zbiory, usługi informacyjne, a także bogata i różnorodna oferta edukacyjna oraz kulturalna skierowane będą do osób aktywnych kulturalnie i naukowo, dla rodzin z dziećmi i turystów. Biblioteka będzie „celem wypraw, miejscem chętnie odwiedzanym, szczególną atrakcją”⁴G. Grygrowski, Megabiblioteki  czy  sieć  małych  placówek?  Fałszywa  alternatywa, w: Megabiblioteki: wybrane tendencje w bibliotekarstwie publicznym, dz. c, s. 11. Krakowa.

Szczegóły działań podejmowanych przez Bibliotekę Kraków przedstawione zostaną w kolejnych prezentacjach panelu „Biblioteka bliżej czytelnika”.

Anastasiya Nechyporenko

Biblioteka URBAN

Biblioteka URBAN – udany proces rewitalizacji

W rozmowach z urbanistami na temat miast i instytucji od lat pojawia się hasło rewitalizacji. Lwów skłania się ku rewitalizacji starych kin, przestrzeni kulturalnych oraz bibliotek. Stało się to możliwe dzięki bliskiej współpracy między miejskimi aktywistami oraz miastem.

Biblioteka URBAN jest przykładem efektywnej transformacji przestrzeni bibliotecznej przeprowadzonej w lwowskich bibliotekach publicznych. Zamysł transformacji powstał w 2015 roku jako rezultat współdziałania trzech rodzajów placówek: lwowskich bibliotek publicznych, organizacji pozarządowych oraz wydziału kultury. Dzięki połączonym siłom NGO „Urbanideas” i studentów Politechniki Lwowskiej zorganizowano warsztaty na temat Biblioteki URBAN, podczas których sprecyzowano problemy biblioteki, stworzono nowy podział na strefy aktywności oraz zdefiniowano nową publiczność docelową. Opierając się na powstałych wytycznych, stworzono przyszłą wizualizację wnętrz.

Biblioteka URBAN znajduje się w pomieszczeniach budynku mieszkalnego przy ulicy Ustijanovicha numer 4, wniesionego w 1906 roku przez firmę Józefa Sosnowskiego i Alfreda Zaharowicza na zlecenie Marii Badeni z domu Skrzyńskiej. Do 1939 roku w budynku tym funkcjonował Konsulat Czechosłowacji. W czasach sowieckich znajdowało się tam przedszkole dla dzieci pracowników Związku Oblpublic. W 1995 roku stworzono tam ósmy oddział biblioteki scentralizowanego systemu biblioteki dla dorosłych we Lwowie. W 2015 roku rozpoczął się proces rewitalizacji przestrzeni bibliotecznych, a ich transformacja trwa do dziś.

Nasuwa się pytanie: dlaczego ósmy oddział scentralizowanego systemu biblioteki staje się Biblioteką URBAN. Po pierwsze, dzieje się tak z powodu położenia biblioteki – w centrum Lwowa, pomiędzy dwoma strategicznie ważnymi punktami: Politechniką Lwowską oraz Lwowskim Uniwersytetem Narodowym im. Iwana Franki. Po drugie, uwzględniono impulsy ze strony oddolnych inicjatyw na Ukrainie oraz widoczne zainteresowanie społeczne dla tego rodzaju modernistycznych przestrzeni, rozbudzone trendami urbanistycznymi. Biblioteka URBAN szybko stała się ważnym elementem w procesie budowania społeczności nowoczesnego miasta.

Publiczność docelowa (zdefiniowana przez nas na początku projektu) obejmowała zarówno studentów wcześniej wymienionych uniwersytetów, jak i studentów Akademii Sztuk (planowaliśmy bowiem organizację wydarzeń artystycznych). Podczas pierwszego roku zdołaliśmy dotrzeć do publiczności docelowej, a także aktywistów społecznych, ekologicznych, recenzentów, projektantów, specjalistów informatycznych, artystów i muzyków. Ważnym osiągnięciem tak funkcjonującej biblioteki stał się znaczny wzrost liczby osób zainteresowanych jej zasobami, a także integracja seniorów i emerytów korzystających z niej wcześniej.

Idea biblioteki skupia się wokół łacińskiego rdzenia „URBAN”, którego semantyka każe nam skierować uwagę na rodzaj problemów związanych z architektonicznym projektowaniem miast, ich spójnością urbanistyczną, życiem społecznym oraz ogólnie rozumianym życiem ludzi w miastach. Nasze działania skupiają się na tej tematyce i na określonym obszarze literatury. Powinno się zaznaczyć, że Departament Ochrony Zabytków Środowisk Historycznych przekazał nam 1000 bardzo cennych publikacji, włączając w to albumy, prze- wodniki oraz literaturę historyczną, dzięki czemu Biblioteka URBAN stała się pierwszą w swoim rodzaju biblioteką we Lwowie, dobrym przykładem do naśladowania w innych miastach, platformą testującą nowe formaty i umiejętności, a także nową działalność i wiedzę; platformą, która umożliwia kreowanie nowych pomysłów i wprowadza je w życie.

W tym samym czasie stworzono stronę internetową na Facebooku, https://www.facebook.com/urbanbibliotekalviv/, na której bibliotekarze na bieżąco informują o planowanych wydarzeniach związanych z transformacją przestrzeni, nowościami literatury urbanistycznej i artystycznej. Rozpoznają też nowe zainteresowania publiczności i poprzez aktywne  zaangażowanie  przyciągają  coraz to nowych odbiorców. Biblioteka nawiązała kontakty z wieloma NGO, inicjatywami oddolnymi, włączając w to: Niemiecką Wspólnotę GIZ, platformę URBAN CAFE, Instytut Miejski, Forum Wydawców, międzynarodowe centrum AIESEC, Centrum Urbanistycznej Historii Europy Środkowowschodniej, Hochu Rayu Design Bureau, PLAST, Studia Urbanistyczne, Best, Festiwal Muzyki we Lwowie, Warsztaty Miejskie, Radio Skovoroda, Radio Barmaglot czy Otwarte Archiwum Sztuki Mediów Ukraińskich.

Warto wspomnieć, że Biblioteka URBAN pojawiła się w przestrzeni medialnej, w świadomości mieszkańców oraz jej użytkowników w momencie stworzenia jej logo. Firma Hochu Rayu Design Bureau stworzyła konceptualne logo placówki, które zawiera trzy ważne elementy: po pierwsze, wpisana jest w nie część mapy Lwowa, gdzie mieści się Biblioteka URBAN; po drugie, pokazuje schematyczne krzesło symbolizujące przestrzeń do pracy; i po trzecie, widnieje na nim półka z książkami symbolizująca bibliotekę. Stworzenie koncepcyjnego logo było dla biblioteki ważnym krokiem w procesie stawania się powszechnie rozpoznawalną instytucją.

Obecnie w Bibliotece URBAN przeprowadzane są prace remontowe. Można stwierdzić, że osiągnęliśmy wszystkie założone na początku cele. Stworzone zostały miejsca dla potrzeb:

• Ÿ  tematycznych wydarzeń, w czasie których omawiane są kwestie ważne dla miasta;
• Ÿ  wygodnego i przyjaznego czytania i komunikowania się;
• Ÿ  organizacji przedstawień i wystaw dzieł artystycznych;
• Ÿ  organizacji warsztatów, lekcji na wysokim poziomie, konferencji Skype’owych;
• Ÿ  prowadzenia projektów autorskich finansowanych ze zbiórek funduszy;
• Ÿ  edukacji alternatywnej i nauki umiejętności praktycznych.

Pomieszczenia te wyposażono w komputery i inne potrzebne sprzęty (mikrofony, kamery, projektory, ekrany, głośniki, tablety graficzne).

W poniższym opisie warto podać przykłady, które ilustrują i potwierdzają nie tylko powyższe cele, ale również poza nie wychodzą. Należy nadmienić, że pomimo zamknięcia biblioteki na okres remontów jej pracownicy pracują nad przygotowaniem i wdrażaniem grantów dla Biblioteki URBAN, aktywnie uczestniczą w wydarzeniach miejskich i dzielą się swoimi doświadczeniami z różnymi reprezentantami branży twórczej.

Biblioteka URBAN otrzymała trzy granty, z których dwa zostały już wykorzystane, natomiast wdrażanie trzeciego rozpocznie się po zakończeniu prac remontowych. Pierwszy grant „Spraw, by Lwów stał się najlepszy” ogłoszony został przez Biuro Kultury LMD oraz Instytut Miejski i wprowadzony został wspólnie z GO URBAN IDEAS. Dzięki temu grantowi rozwinięto system identyfikacji wizualnej biblioteki: banner, broszurę prezentującą bibliotekę i jej osiągnięcia, wizytówki, ulotki, naklejki, koperty, szkicowniki, plakaty promujące wydarzenia na świeżym powietrzu. Stworzono również stronę internetową (https://urbanoteka.lviv.ua/), która zawiera informacje ogólne, opis organizowanych wydarzeń, oferowanych usług, głównych placówek partnerskich oraz dane kontaktowe.

Biblioteka URBAN przy współpracy z Urbanideas, Instytutem Miejskim, Projektem Społecznościowym i Departamentem Kultury stworzyła i przeprowadziła trwające dwa miesiące Wiosenne Wykłady Urbanistyczne (marzec–kwiecień 2017), a także angażowała się w tworzenie sektorów kreatywnych na Ukrainie. Zaprosiliśmy dziewięciu wykładowców ze Lwowa, Kijowa i Tarnopola, którzy podzielili się z nami wynikami swoich badań oraz pozytywnymi doświadczeniami związanymi z realizowaniem projektów w dziedzinie sektorów kreatywnych. Wśród zaproszonych wykładowców pojawili się: Olga Krivoruchko (GO URBAN IDEAS), Sergey Sokolov (PLATFORMA „ART PLATFORM”), Maria Grischenko (Centrum Analityczne CEDOS), Centrum Sztuki „Jam Factory”, Maxim Demsky (GOGOLFEST), Andrei Meakovsky (Stacja LEM), Andriy Martynenko (Kijowskie Stowarzyszenie Rowerzystów), Anastasia Danylyuk (IZOLYATSIA), Olena Dzhula-Raiffschnayder (Urban.te). Projekt ten odbył się we Lwowie, ponieważ dotyczył wielu ciekawych tematów związanych właśnie z tym miastem.

Inny mały grant przeznaczony był na badanie pamięci miasta Lwowa oraz archeologiczne wykopaliska medialne takich nieistniejących  już inicjatyw jak klub sztuki Doll i radiostacja Inicjatywa. Radio Inicjatywa było pierwszą miejscową, alternatywną radiostacją niezależnej Ukrainy, która kultywowała kulturową dziedzinę muzyki „Zero Quality” oraz teksty literackie. Radio to wychowało więcej niż jedno pokolenie słuchaczy, tworzących obecnie współ- czesną kulturę ukraińską. Projekt 102.5 (www.facebook.com/project1025/) był częścią Centrum Sztuki Współczesnej (CSM), First-Person: Memory-Voice Dialogue, Korydor Online i sfinansowany został przez Narodową Spuściznę dla Demokracji (National Endowment for Democracy/NED). Głównymi partnerami w tym projekcie są Otwarte Archiwum Ukraińskiej Sztuki Mediów, MoD Dzyga oraz Centrum Urbanistycznej Historii Europy Środkowowschodniej.

W ramach projektu 102.5 nasza biblioteka wraz z kuratorem Antonem Lapovem zgromadziła archiwa materiałów wizualnych oraz muzycznych, przeprowadziła serię wywiadów, a także wykładów na podstawie zebranych materiałów, oraz zorganizowała ekspozycję i przedstawienie muzyczne zatytułowane „Cicha Impreza Radiowa”. Na wykładach można było posłuchać takich osób jak B. Shumilovich (Lwów), który mówił o artystycznym środowisku Lwowa w roku 1993, Max Losev (Charków), który przemawiał na temat tradycji miłości do radia i pracy hakerów, Yuri Sharifov (Lwów), który dzielił się własnymi doświadczeniami na temat swoich programów muzycznych w Radiu Inicjatywa, Anton Lapov (Kijów), który opowiadał o radiu jako praktyce artystycznej. Miniekspozycja składała się z wybranych plakatów z klubu sztuki Doll i artykułów prasowych z 2001 roku (podziękowania za materiały należą się stowarzyszeniu Dzyga), oryginalnych plakatów z imprez tematycznych Yuriego Sharifova oraz zdjęć i filmów z koncertów w Doll. Eksponaty uzupełniały książki biblioteczne o hipisach we Lwowie i zbiór artykułów z czasopisma „POST POSTUP” (1991–1994) ze zbiorów własnych Biblioteki URBAN. Ponieważ projekt był przepełniony walorami edukacyjnymi i artystycznymi, przyciągnął nowe grupy odbiorców zainteresowanych sztuką, kulturą radiową, przeszłością Lwowa itp.

Projekt „Przyszłość” jest nowym projektem realizowanym dzięki grantowi. Tworzony jest przez Bibliotekę URBAN, the British Council/Active Citizens, NGO „Instytut Inicjatyw Społecznych” oraz NGO „NURT”. Celem projektu jest skierowanie uwagi na problem uczęszczania do bibliotek, a także poszerzania ich funkcji poprzez wydzielanie w nich przestrzeni wystawienniczej, między innymi dla sztuki współczesnej, czego zamysł opiera się na rozwoju nowoczesnych technologii cyfrowych. Projekt „Future” skupia się na badaniu przemysłowego dziedzictwa Lwowa, za punkt centralny przyjmując postęp.

Wdrożenie projektu powinno doprowadzić do: poszerzenia zakresu zawodowego gości biblioteki, przyciągnięcia uwagi mediów, zniwelowania negatywnych stereotypów związanych z biblioteką oraz wniesienia istotnej wiedzy na temat znaczenia wykorzystania innowacyjnych technologii informatycznych w przestrzeni biblioteki. Wdrożenie tego projektu jest niezmiernie istotne dla bibliotekarzy, służyć będzie bowiem poszerzeniu ich kompetencji zawodowych i stanie się modelem interdyscyplinarnej współpracy, który może być wykorzystany przez innych bibliotekarzy w przyszłości. Projekt „Future” równocześnie stanowi platformę edukacyjną, która będzie funkcjonować w Bibliotece URBAN.

Biblioteka URBAN aktywnie uczestniczy w różnego rodzaju programach miejskich i wydarzeniach odbywających się w ciągu całego roku. Trzykrotnie braliśmy udział w Warsztacie Miejskim (http://www.maisterniamista.org.ua/), wyświetlaliśmy filmy, prezentowaliśmy projekt 102.5, malowaliśmy meble farbami ekologicznymi i w taki sposób popularyzowaliśmy działalność naszej biblioteki.

Poza tym, że w naszej bibliotece odbywają się różnego rodzaje warsztaty (warsztat LITSKVER, warsztat rysowania komiksów z inicjatywy Arta Spiegelmana, warsztat dla dzieci dotyczący modernizacji ulicy Stepana Bandery w ramach projektu „Ulica dla wszystkich” itp.), sami, jako zaproszeni goście, bierzemy czynny udział w wielu innych warsztatach. Na przykład wraz z Berliners (http://www.impulsbuero.de) i Niemiecką Wspólnotą GIZ współtworzyliśmy gry miejskie, które pomagały zapoznać się z architektonicznym dziedzictwem miasta – czego przykładem może być gra VELEMENT, zaprezentowana w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa.

Biblioteka URBAN pomimo zawieszenia działalności na okres remontu udostępnia czasem swoje pomieszczenia. 11 sierpnia 2017 roku zorganizowaliśmy wyjątkowy koncert w stylu „biblioteki nie w pełni odnowionej”: dwóch muzyków – artysta dźwięków – Derek Baron (Nowy Jork) i muzyk awangardowy – Yurij Bulka (Lwów) „zagrali” na nagich ścianach.

Podczas otwarcia Biblioteka URBAN zaprezentuje nowy wielofunkcyjny podział stref aktywności, nowe pozycje literackie oraz stylowy design. Innowacyjnym elementem transformującym bibliotekę stanie się kuchnia, gdzie będzie można napić się kawy, herbaty, zjeść słodkości lub kanapki. Pojawi się również salon do pracy indywidualnej, sala przedstawień, miejsce prenumeraty, sala wystaw oraz archiwum książek. Biblioteka URBAN będzie wyposażona w podstawowe sprzęty (komputery, projektory, ekrany, kamery), szybki Internet, a w przyszłości po pełnym wdrożeniu projektów pojawią się także inne nowinki techniczne. Planuje się również wprowadzenie rejestracji elektronicznej oraz katalogi elektroniczne.

11 maja 2018 roku nastąpiło oficjalne otwarcie zrewitalizowanej biblioteki. Jego wspaniałym rozpoczęciem był wykład Сeesa Donkersa z Holandii zatytułowany „Pełnia Księżyca dla transformacji urbanistycznej”. Sfinansował on, wraz z Uniwersytetem Technicznym oraz Akademią Projektowania w Eindhoven, projekt badawczy związany z upiększaniem przestrzeni miejskich. Jest on założycielem Akademii Brabant – platformy internetowej poszukującej rozwiązań problemów dotyczących planowania miast, a także Centrum Rozwoju Architektury w Eindhoven. Otrzymał narodową nagrodę od Holenderskiego Departamentu Planowania Miasta. Jest on również organizatorem Holenderskiego Tygodnia Designu – największego międzynarodowego forum w dziedzinie projektowania i innowacji.

https://www.facebook.com/urbanbibliotekalviv/

Suzana Šturm-Kržić

Ana Montan Velčić

Biblioteka Miejska „Viktor Car Emin” w Opatiji

Dziedzictwo kulturowe Liburnii oraz turystyka w dobie cyfrowej

Liburnia jest historyczną i geograficzną nazwą używaną do opisu północno-wschodniej części Istrii, półwyspu we wschodniej części Chorwacji. Region ten otrzymał swoją nazwę po przedromańskim plemieniu Liburnian, którzy żyli na obszarze pokrywającym się z terytorium niemal całej obecnej Istrii oraz Dalmacji¹R. Matijašić , Liburnija, w: Istarska enciklopedija, Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 2005, http://istrapedia.hr/hrv/3134/liburnija/istra-a-z/ (dostęp: 12.02.2018).. Jest on bogaty w naturalne i kulturowe dziedzictwo, ale w niniejszej pracy autorzy skupią się tylko na Bibliotece Miejskiej „Viktor Car Emin” w Opatiji²Biblioteka Miejska „Viktor Car Emin” w Opatiji (Chorwacja, komitat: Żupania primorsko-gorska, północny Adriatyk) została założona w 1950 r., a otwarta dla publiczności w 1951 r. Posiada cztery oddziały w miastach: Matulji, Kastav, Lovran i Mošćenička Draga. W bibliotece i jej oddziałach zatrudnionych jest 13 pracowników, to druga pod względem wielkości biblioteka w regionie. Oferuje takie atrakcje jak czytanie bajek, warsztaty kreatywności, warsztaty w różnych dialektach dla dzieci i dorosłych, lekcje języków, promocje książek oraz wystawy. oraz na jej zbiorach.

Biblioteki dziś

Przed dzisiejszymi bibliotekami stoją nowe wyzwania doby cyfrowej, mimo że wciąż zachowują one swą pierwotną funkcję gromadzenia książek oraz ochrony spuścizny kulturowej  i historycznej  (miejscowej i regionalnej). Sprawia to, że biblioteki same w sobie są instytucjami dziedzictwa przyczyniającymi się do kształtowania tożsamości kulturowej lokalnej społeczności³M. Juraga, Ostavština Viktora Cara Emina u Zavičajnoj zbirci Gradske knjižnice i čitaonice „Viktor Car Emin”, w: Znanstveni skup Viktor Car Emin 1870–1963., povodom 145. obljetnice rođenja, red. B. Franković i M. Polić, Mošćenička Draga 2016, s. 102..

Biblioteki między innymi gromadzą i chronią spuściznę pisarzy, unikatowe książki i manuskrypty, do których powszechny dostęp jest ograniczony. Dziś biblioteki zyskują nowych użytkowników, którzy przyzwyczajeni są do innej formy korzystania ze zbiorów (internetowy dostęp do wiedzy i wszelkiego rodzaju treści). Wraz z nowymi użytkownikami pojawiają się nowe potrzeby, a biblioteki muszą się do nich dostosować, jeśli chcą zatrzymać swoich odbiorców. Dzisiejsza technologia (digitalizacja) sprawia, że wszelkiego rodzaju zbiory stają się powszechnie dostępne i widoczne.

Spuścizna pisarzy jest częścią zbiorów Biblioteki Miejskiej „Viktor Car Emin” w Opatiji. Poza dziedzictwem poety Rikarda Katalinića Jeretova biblioteka posiada również część dziedzictwa Viktora Cara Emina (1870–1963), autora wielu powieści, opowiadań oraz trzech sztuk teatralnych mówiących o problemach natury ekonomicznej, społecznej i politycznej na terenie Istrii, która starała się podczas I wojny światowej zachować i promować ducha narodowego Chorwacji oraz język chorwacki⁴V. Car Emin, Život i djelo, Kastav 2015, s. 29–39, https://issuu.com/starine.com.hr/docs/viktor_car_emin_–_zivot_i_djelo (dostęp: 02.01.2018).. W nazwisku Viktora Cara Emina kryje się ciekawostka. Ostatnia jego część „Emin” nie jest tak naprawdę nazwiskiem, ale formą dzierżawczą od imienia Ema (co znaczy dosłownie „ten, który należy do Emy”). Dodał on do swego nazwiska tę cząstkę, aby pokazać wielką miłość, którą darzył swoją żonę Emę⁵C. Miletić, Dven hćeran otac: štorija o Viktoru Caru Eminu, „Sušačka revija” 2009, nr 68, http://www.klub-susacana.hr/revija/clanak.asp?-Num=68&C=6 (dostęp: 01.2018)..

W oddziale biblioteki w mieście Lovran można znaleźć alfabetyczny katalog dzieł Viktora Cara Emina i pokój pamięci, który stworzono w 1997 roku. Oddział powstał w mieście, gdzie autor uczęszczał do szkoły i mieszkał z babcią przez sporą część swego życia⁶I. Lukežić, Viktor Car Emin, „Sušačka  revija” 2008, nr 64, http://www.klub-susacana.hr/revija/clanak.asp?Num=64&C=7 (dostęp: 02.01.2018).. Został wybrany na patrona tutejszej szkoły podstawowej, co dowodzi, że jest niezmiernie ceniony w tym regionie. Twórca pokoju pamięci chciał odtworzyć atmosferę, w jakiej pracował pisarz. Można tam znaleźć stare półki na książki, krzesło Cara Emina, jego biurko, na którym stoi maszyna do pisania, a także listy, otrzymywane od przyjaciół i kolegów z pracy, oraz jego dokumenty i inne osobiste drobiazgi. Rzadko się zdarza, by biblioteka posiada pokój pamięci poświęcony pisarzowi. Mimo że pokój pamięci otwarty jest dla zwiedzających, co dodatkowo podnosi walory turystyczne Lovranu, niewiele osób wie o jego istnieniu. Osobiste przedmioty tam wystawione nie mogą być wypożyczone przez zwiedzających, ale istnieje plan ich zdigitalizowania, aby stały się dostępne dla szerszej publiczności.

Biblioteka Miejska „Viktor Car Emin” w Opatiji dołączyła do inicjatywy digitalizacji dziedzictwa kulturowego. Dostęp do jej zbiorów cyfrowych można znaleźć na stronie https://dk-opatija.locloudhosting.net/.

Dotychczas w chmurze LoCloud – platformie pozwalającej publikować miejscowe dziedzictwo kulturowe – zostały zamieszczone 273 pliki. Dostępne są w ten sposób dwie kolekcje: listy biznesowe oraz prywatna korespondencja adresowana do Viktora Cara Emina. Biblioteka kontynuuje digitalizację i ma nadzieję na współpracę z podobnymi placówkami, aby zwiększyć widoczność i dostępność do swych zbiorów, które zwykle nie są przeznaczone dla szerokiej rzeszy odbiorców.

Kreatywność i współpraca w promowaniu dziedzictwa kultury

Unia Europejska ogłosiła ten rok Europejskim Rokiem Dziedzictwa Kulturowego (materialnego i niematerialnego, cyfrowego i naturalnego). Spuścizna kulturowa kształtuje naszą tożsamość, należy zatem pogłębiać wiedzę o niej, chronić ją i przekazywać ją kolejnym pokoleniom. Jest silnie związana z naszą codziennością, nawet jeśli nie zawsze jesteśmy tego świadomi. Rok Dziedzictwa organizowany jest pod hasłem: „Nasze dziedzictwo: tu przeszłość spotyka się z przyszłością”⁷Strona Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego: https://europa.eu/cultural-heritage/about_en.html (dostęp: 23.02.2018).. Świadomość dziedzictwa kulturowego i szacunek dla niego, szanowanie innych kultur i ich różnorodności w skali globalnej przyczynia się do dialogu międzykulturowego.

Badania pokazują, że turyści odwiedzający Chorwację są coraz bardziej zainteresowani naszym dziedzictwem kulturowym. Również biblioteki mogą się stać częścią oferty turystycznej: dostarczają one informacji na temat godnych zobaczenia miejsc, wspierają profesjonalistów z branży turystycznej, stoją na straży dziedzictwa pisanego, organizują ekspozycje oraz promocje książek i inne wydarzenia zaznajamiające z miejscowymi artystami i pisarzami, popularyzują lokalną kulturę i jej dziedzictwo, w ten sposób przyczyniając się do kształtowania miejscowej tożsamości, dodając miejscowemu produktowi turystycznemu atrakcyjności⁸K. Tokić, I. Tokić, Dziedzictwo kultury w bibliotekach jako źródło rozwoju turystyki, w: Szóste międzynarodowe sympozjum naukowe – ekonomia wschodniej Chorwacji. Wizja i wzrost, red. A. Mašek Tonković, Osijek 2017, s. 125, https://www.researchgate.net/profile/Ksenija_Tokic/publication/318128858_CULTURAL_HERITAGE_IN_LIBRARIES_AS_A_RESOURCE_FOR_THE_DEVELOPMENT_OF_TOURISM_THE_CASE_OF_EASTERN_CROATIA/links/595b5534a6fdcc36b4dc11f9/CULTURAL-HERITAGE-IN-LIBRARIES-AS-A-RESOURCE-FOR-THE-DEVELOPMENT-OF-TOURISM-THE-CASE-OF-EASTERN-CROATIA.pdf. Biblioteki są również łącznikiem pomiędzy autorami a czytelnikami, a więc ich rola jest także znacząca pod względem dostępności do wiedzy i informacji⁹J. Mihaljević, M. Boric, I. Buljubašić, Miejsce książek i bibliotek w ujęciu branży kulturowych i kreatywnych nowej ery, w: Piąte międzynarodowe sympozjum naukowe – ekonomia wschodniej Chorwacji. Wizja i wzrost, red. A. Mašek Tonković, Osijek 2016, https://www.researchgate.net/profile/Jasminka_Mihaljevic/publication/305607652_the_place_of_books_and_libraries_in_the_framework_of_cultural_and_creative_industries_of_the_new_age/links/57951edc08aec89db7a7e1d5/the-place-of-books-and-libraries-in-the-framework-of-cultural-and-creative-industries-of-thenew-age (dostęp: 23.02.2018)..

Według Zielonego Dokumentu Komisji Europejskiej¹⁰Komisja Europejska, Zielony Dokument. Odblokowanie potencjału branży kulturowych i kreatywnych, COM, Bruksela 2010, s. 2–3, http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52010DC0183&from=EN (dostęp: 29.02.2018). dotyczącego potencjału branż kulturowych i kreatywnych mogą się one przyczyniać do wzrostu zasobności mieszkańców i tworzyć miejsca pracy. Odpowiadają one w przybliżeniu za 2,6 procent PKB i umożliwiają pracę około pięciu milionom ludzi w całej Unii Europejskiej. Raport UNESCO z 2013 roku dotyczący branż kreatywnych również podkreśla wagę kreatywności i kultury, stwierdzając, że są silnym bodźcem motywacyjnym i napędzają rozwój¹¹Raport Kreatywnej Ekonomii, Poszerzanie miejscowych dróg rozwoju, 2013, s. 17, http://www.unesco.org/culture/pdf/creative-economy-report-2013.pdf (dostęp: 28.02.2018).. Branża kreatywna w Unii Europejskiej jest opisana za pomocą modelu koncentrycznych kręgów, który umiejscawia biblioteki niemal w ich środku, sprawiając, że stają się one „centrum pomysłów, umiejętności oraz talentów”¹²J. Mihaljević, M. Borić, I. Buljubašic, Miejsce książek i bibliotek w ujęciu branży kulturowych i kreatywnych nowej ery, dz. cyt.. Ponieważ konsumenci mają różnorodne gusta, jeśli chodzi o produkty, nigdy nie możemy być pewni, że nowy produkt (kulturowy) zostanie zaakceptowany, a więc ciągle musimy się do nich dostosowywać. Najlepszym sposobem na stworzenie ciekawego produktu jest współpraca z branżą kreatywną i innowacyjną¹³Komisja Europejska, Zielony Dokument: Odblokowanie potencjału branży kulturowych i kreatywnych, dz. cyt., s. 9.. W tenże sposób instytucje dzielą się ze sobą swoimi zasobami i wymieniają pomysłami, co może doprowadzić do innowacyjnych rozwiązań.

W kontekście spuścizny po wspomnianych wcześniej pisarzach jako części zbiorów bibliotecznych mówi się, że mogłyby one być widoczne i dostępne dla publiczności miejscowej i zagranicznej, a zwłaszcza dla miłośników literatury. Literatura może się stać częścią oferty kreatywnej turystyki, a dokładniej „inną” ofertą. Region, z którego pochodzimy, ma wiele do zaoferowania, zarówno jeśli chodzi o dziedzictwo kultury oraz historii, jak i natury. Lokalne władze zacieśniają współpracę z sektorem turystycznym, bowiem ten rodzaj oferty może wzbogacić lokalny produkt turystyczny. Najprostszym przykładem są kody QR, które umożliwiłyby turystom dostęp do informacji na temat kultury miejscowej. Biblioteki mogą współpracować z podobnymi placówkami, będącymi częścią branży kreatywnej, takimi jak lokalne instytucje i stowarzyszenia, muzea, a nawet indywidualni kolekcjonerzy, którzy pozyskują dzieła literackie od miejscowych pisarzy. Kolekcjonerzy mogliby, na przykład, tworzyć wspólnie wydarzenia, organizować zebrania, ekspozycje, festiwale literackie, a nawet wycieczki z przewodnikami, pokazując zwiedzającym miejsca, gdzie pisarze mieszkali, pracowali lub zatrzymywali się podczas swoich podróży. Można byłoby to połączyć z wizytami w miejscach ich ostatniego spoczynku, które często są niedoceniane w wymiarze turystycznym. Biblioteki mogłyby dostarczać koniecznych informacji i mieć duży wkład w tworzenie „literackich tras turystycznych”.

Latem 2017 roku Biblioteka Miejska „Viktor Car Emin” w Opatiji rozpoczęła współpracę z Polską, dzięki czemu stworzono „polski kącik”. We współpracy z Biblioteką Kraków powstała akcja zatytułowana „Polskie lato w Bibliotece Miejskiej w Opatiji” oraz „Chorwackie lato w Bibliotece Kraków”, którym towarzyszyły wystawy dzieł klasycznych i współczesnych pisarzy przetłumaczonych na języki polski i chorwacki. Przed świętami Bożego Narodzenia w Bibliotece Miejskiej „Viktor Car Emin” w Opatiji odbył się kreatywny warsztat dla dzieci z polskiej szkoły w Rijece oraz lekcja języka polskiego. Podczas warsztatu nastąpiła ciekawa wymiana wiedzy związanej ze zwyczajami świątecznymi. Mamy nadzieję, że ta inicjatywa będzie kontynuowana i warsztaty będą się odbywać kilka razy w roku.

Więzy między Polską a Chorwacją są bliskie i trwają od XIX wieku, dzięki czemu w północnym regionie Adriatyku można znaleźć ślady polskiej kultury. Dlatego też podczas wycieczki po Opatiji zwiedzający mogą zobaczyć pomniki, miejsca pamięci, a także inne ważne miejsca dedykowane wielu polskim politykom, pisarzom i artystom, którzy odwiedzili Opatiję, Lovran i Rijekę.

Jednym z gości w Opatiji był na przykład Henryk Sienkiewicz (1846–1916), który odwiedził to miasto kilkakrotnie w celach leczniczych (problemy z górnymi drogami oddechowymi). Rozpoczął tu pisanie powieści Pan Wołodyjowski. Świętował w Opatiji również wiadomość o otrzymaniu Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.

Również  Stanisław  Witkiewicz  (1851–1915), malarz i teoretyk sztuki, przybył do Lovranu, aby leczyć gruźlicę. Podczas swojego pobytu zatrzymał się w Willi Atlanta. Przy wejściu do niej widnieje tablica upamiętniająca jego pobyt¹⁴Stanisław Witkiewicz pierwszy raz przybył do Lovranu w 1904 r., a powrócił tu w 1907 r. i pozostał aż do śmierci w 1915 r., zob. S. Koper, Chorwacja. Przewodnik historyczny, Warszawa 2011 (przyp. red.). . Pojawił się tu również Józef Piłsudski (1867–1935), pierwszy marszałek i przywódca Polski¹⁵W 1910 i 1914 r., zob. S. Koper, Chorwacja. Przewodnik historyczny, dz. cyt. (przyp. red.)..

Wnioski

Przed bibliotekami stoi dziś wiele wyzwań, ale możliwe jest ich podjęcie dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii, które sprawiają, że całe kolekcje biblioteczne stają się widoczne i powszechnie dostępne. Digitalizacja jest ważnym krokiem w procesie udostępniania wiedzy. Współpraca z placówkami kulturalnymi i turystycznymi sprawia, że o wiele łatwiej można zrealizować wiele wspaniałych inicjatyw. Jeszcze więcej informacji niż obecnie może być w przyszłości dostępnych na temat każdego miejsca. Każdy region może stworzyć wiele produktów turystycznych, które będą w stanie przyczyniać się do kształtowania interesującej i atrakcyjnej infrastruktury turystycznej. Biblioteki czynnie uczestniczą w kształtowaniu miejscowej tożsamości kulturowej poprzez wielowymiarowe dzielenie się swoimi zbiorami nie tylko z lokalną społecznością, ale także turystami.